Osmanlıca yayınlanan kadın dergileri

Selçuk Aydın'ın makalesi

19. yüzyılın başları batıda,  kadının sosyal hayat içindeki konum ve etkinliğinin öne çıkmaya başladığı yıllardır. Osmanlı Devleti'nde de başta siyasal ve sosyal hayatta olmak üzere eğitim, kültür, hukuk, ekonomi ve düşünce alanında meydana gelen değişimlerle büyük bir yapısal dönüşüm gerçekleşmiştir. Bu değişim ve dönüşümden toplumun her kesimi etkilenmiştir. Kızlar için okulların açılması, eğitim ve sosyal alanda kadınları daha faal hale getirmiştir. Bu dönemde kadınların başta toplumsal meseleler olmak üzere kendileri ile ilgili sorunlar ve çözüm yolları bulma konusunda basın önemli rol oynamıştır.

Basın dünyasında kadının kendini, kendi dilinden anlatmasını hedefleyen kadın dergileri ve gazeteleri bu dönemde Osmanlı basın hayatında yerlerini almaya başlamıştır.

Osmanlı’da kadın basınına göz attığımız bu çalışmada 1869 ile 1920 yılları arasında yayınlanmış belli başlı kadın süreli yayınları ve bu yayınların özellikleri ile ilgili genel bir bilgilendirme amaçlanmıştır.

Yayın tarihi açısından ilk kadın dergisi Terakki-i Muhadderat'dır. Haftalık olarak çıkan bu derginin ilk sayısı 15 Haziran 1285 [1869] tarihini taşır. 48 sayı olarak Ali Raşit tarafından yayınlanmıştır. Jiikû/ezar sahibi kadın olan ve yazı kadrosu kadınlardan oluşan kadın dergisidir. 1895'te ise yayın hayatına başlayan, başyazarı ve yazı kadrosu tamamen kadınlardan oluşan Hanımlara Mahsus Gazete 1895-1908 tarihleri arasında 13 yıl boyunca çıkan en uzun süreli kadın dergisidir. Bu yayınlar kadın sorunları, aile, toplum ve iş yaşamı, eğitim, sağlık, moda, giyim vb. farklı konularda yazılar yayımlamıştır.

Yayın çıkış sırasına bakıldığında dergilerin biçim ve içerik açısından gelişimi çok net bir biçimde görülebilmektedir. İlk yayınlar genellikle yazı başlıkları ve yazar adları belirtilmeyen sayfalardan oluşurken 1900’lerden itibaren çıkmaya başlayan yayınlarda yazıların ve makale başlıklarının verilmeye başlandığı yazar adlarının yer aldığı görülmektedir. Resim, illüstrasyon ve çizimler gibi görsel malzemeler artan çoklukla yayınlarda yer almaya başlamış, Eylül 1324/1908 tarihli Mahasin dergisi ile  birlikte renkli fotoğraflarda dergilerde yayınlanmaya başlanmıştır.

İlk yayınlar daha çok kadınlara ev işlerinde, çocuk büyütmede yardımcı olacak bazı pratik bilgileri vermeyi, onları ahlaki konularda aydınlatmayı ve edebiyat, tarih, coğrafya gibi konularda genel bilgiler vermeyi amaçlıyordu. Daha sonra çıkan yayınlara bakıldığında kadın yazarlar tarafından yazılmış köşe yazılarının çeşitliliği ve bu köşelerde işlenen konuların sadece aydınlatıcı bir üslupla değil aynı zamanda tartışmacı, sorgulayıcı da olduğu görülmektedir.
Kadın gazete ve dergileri tarihe özellikle kadın tarihine ışık tutmanın yanı sıra başta edebiyat olmak üzere, musiki, moda, yemek, karikatür, tıp tarihi, şehircilik tarihi gibi başlıklarda araştırma yapacak araştırmacılar için eşi bulunmaz bilgi kaynaklarıdır.

AİLE: Aileye, yani kadınlara, çocuklara ev işlerine müteallik, mebahis-i mütenevviayı cami mecmuadır.17 Cemaziyelahir 1297 [27 Mayıs 1880] tarihinde yayın hayatına başlamış olup
Mihran Efendi tarafından yayınlanmıştır.  Muharriri: Ş. Sami’dir

ÂLEM-İ NİSVAN: İsmail Gasprinski'nin çıkardığı Tercüman Gazetesi'nin ilavesidir. İdare Müdiresi bir hanım yazar olan Şefika Y. Hanımefendidir. Müslümanlara mahsus edebi ve tedrisi haftalık mecmuadır. l906 yılında Bahçesaray [Kırım]’ da, haftalık olarak yayınlanmıştır.

AYİNE: Muhadderat ve etfale mahsustur ibaresi ile çıkmıştır. 2 Teşrin-i Sani 1291 (Kasım 1875)’de Selanik’ de haftalık olarak yayın hayatına başlamıştır.  Sahib-i îmtiyaz Vekili: Mahmut Hamdi’dir.

BİLGİ YURDU IŞIĞI: Hanımlar Bilgi Yurdu Müessesesi'ne merbut aylık risaledir. 15 Nisan 1333 [15 Nisan 1917]’de aylık olarak yayınlanmaya başlamıştır. “Ders Kısmı" adlı ilavesi vardır.
Ahmet Edip ve Macit Şevket Beyler müdür ve başmuharrirlik görevlerinde bulunmuşlardır. 13. sayıdan sonra “Bilgi Yurdu Mecmuası” adını almıştır.

DEMET: Edebi, ilmi, siyasi, hanımlara mahsus haftalık musavver mecmuadır. 17 Eylül 1324 [30 Eylül 1908]) İstanbul’da  haftalık ve resimli olarak yayınlanmıştır. İmtiyaz sahibi Hakkı Bey,  başmuharriri, Celal Sahir Bey ve  musavviri, Server İzzet Bey’dir

ERKEKLER DÜNYASI- Sahaifimiz kadınlığın kadr-ü kıymetini ilim ve fen ve edebin ulviyetini takdir eden münevver Osmanlı gençleri asarına küşadedir” ibaresi ile çıkmıştır. 6 Kânun-i Sani 1329 [19 Ocak 1913]’de. - İstanbul
Müdür-i mesulu Rıfat Bey’dir.

GENÇ KADIN: On beş günlük mecmuadır. 24 Teşrin-i evvel 1334 [1918] yılında İstanbul’da yayınlanmıştır.  İmtiyaz Sahibi: Seyyit Tabir,  Müdiresi Hatice Refik’tir.

GENÇ KADIN: Şimdilik on beş günde bir çıkar ahlaki, içtimai, edebi mecmuadır.  Kadınlık ve erkekliğin tealisine hadimdir. 4 Kanun-i sani 1335 [4 Ocak 1919] - s.10 (8 Mayıs 1335 [8 Mayıs 1919]’ de İstanbul,’da yayınlanmıştır.
İmtiyaz sahibi: Karahisarlı Muallim Fuat Şükrü, Mesul Müdürü, Süleyman Tevfık Beylerdir Müdiresi Fatma Fuat Hanımdır.

HANIMLAR: Kadınlara mahsus olup ayda bir kez neşr olunur mecmuadır. Muharrem 1300 [12 Kasım 1882]’ de İstanbul’da aylık olarak yayınlanmıştır. Muharriri: Cafer Bey’dir

HANIMLAR ÂLEMİ: Perşembe günleri çıkar; edebi; içtimai, resimli hanım gazetesidir. - s.l (27 Mart 1330 [9 Nisan 1914]) - s.30 (24 Teşrin-i Evvel 1334 [24 Ekim 1918). - İstanbul,  Sahib-i imtiyaz: Mehmet Asaf; Müdür-i umur ve mesulü: Ahmet Cevdet.