Tarihe şahitlik eden saat kuleleri!

İnsanoğlu geçmişten günümüze zamanı ölçmek için pek çok yolu denedi. Güneş, kum, mum derken 13. Yüzyıl'ın sonlarına doğru mekanik saatler girdi hayatımıza. Ve sonra boy boy yükselmeye başladı zamanı gösteren kuleler. Biz onlara şimdilerde saat kuleleri adını versek de aslında onların her biri yaşadıkları döneme tanıklık eden, zamanın bekçileri...

Ne dilleri var ne de söyleyebilecek sözleri. Aslında bir konuşabilseler neler anlatabilecekler. Kim bilir ne savaşlar gördüler, hangi acılara hangi mutluluklara tanıklık ettiler? Bulundukları kentlerin genellikle en işlek caddelerin- meydanlarına adeta bekçilik etmeleri için ini edilen "Saat Kulelerinin her birini tek tek anlatacağız ama önce insanoğlunu onlara kadar getiren sürece bir göz atalım.

İnsanoğlu var olduğundan bu yana zamanı ölçmek için büyük bir uğraş içerisinde oldu. Tarih bize insanoğlunun icat ettiği ilk saatin M.Ö 3500'lü yıllara ait olduğunu gösteriyor. Bu da Güneş saati. Güneşin gökyüzündeki hareketlerine bakarak zamanı bilmeye çalışan insanlar sonrasında doğanın sunduğu pek çok materyali kullanmaya başlamışlar. Güneşi, su, mum ve kum takip etmiş. Burada bir parantez açarak tarihe dair bir bilgi daha vermek istiyoruz.

Tarihçiler mekanik saatlerin Avrupa'da neredeyse top ile aynı zaman aralığında icat edildiğine dikkat çekiyor. Hatta ilk saat ustalarının pek çoğu aynı zamanda top yapımcısıymış. ilk elektrikli saatin icat edilmesi ise ancak 1829'lu yıllarda mümkün olabiliyor. O dönemde adeta bir devrim niteliğini taşıyan mekanik saatler, kiliselerde çanların zamanında çalınması için kullanılmış. Peki, insanoğlu hangi zaman aralıklarında saat kuleleri ile tanışıyor? Tarihçiler bu sorunun cevabında yelkovanı 1300 ile 1500'lü yıllara çeviriyor.

Dünyada inşa edilen ilk saat kulesi 1386 yılında İngiltere'nin Strasbourg Katedrali'ne ait. Osmanlılar ise 19. Yüzyılla birlikte tanışıyor kente adeta askerlik eden bu kulelerle. Özellikle II. Abdülhamit Osmanlı tahtına çıkışının 25. yılında bir fetva verir ve saat kulelerinin yaygınlaştırılmasını ister. Böylelikle saatler hayatımıza girmeye başlar. Bugün pek çok kentte, kenti temsil eden saat kulelerini görürüz.

Adeta kentle özdeşen ve yerli, yabancı pek çok turistin uğrak yeri olan, önlerinde mutlaka fotoğraf çekilen bu saat kulelerine ülkemizin dört bir yanından örnek verebilmek mümkün. Ülkemizde saat kuleleri çoğunlukla şehirlerin meydanlarına yapılırken, kimilerinin bazen bir tepe ya da yamaç üstüne hatta bir binanın en yüksek tepesine yaptırıldığı dikkat çeker.

Örneğin, bir binanın üzerine yapılan saat kulelerine Ayvalık'taki saat kulesi ile İstanbul Deniz Hastanesi'ne ait olan saat kulesi gösterilebiliyor. Saat kuleleri geçmişten günümüze çeşitli amaçlarda kullanıldılar. Esas olarak zamanı göstermekle görevli olan bu bekçiler, kimi zaman yangın kontrol kuleleri olarak kullanıldı kimi zamansa sadece turistik amaçlı kente hizmet etti.

Şimdi ülkemizde estetik yapıları ve hiçbir zaman eskimeyecek, eskise bile değerinden hiçbir şey kaybetmeyecek olan saat kulelerine bir göz atalım, İzmir'e, Antalya'ya, İzmit'e ülkemizin dört bir yanına doğru bir sefere çıkıyoruz.

Mücevher görünümlü İzmir Saat Kulesi

Osmanlı'ya saat kulelerinin inşa edilmesinin genel olarak II. Abdülhamit zamanına denk geldiğinden bahsetmiştik, işte II. Abdülhamit'in tahta çıkışının 25. yıldönümünde yapılan saat kulelerinden biri İzmir'de yer almaktadır. 1901 yılında inşa edilen saat kulesi mücevher görünümüyle görenleri adeta büyülüyor ve Osmanlı sultanlarının ihtişama merakının en büyük kanıtlarından biri olarak gösteriliyor, İzmir Saat Kulesi, Almanya imparatoru II. Wilhelm tarafından hediye edilmiş. Bu arada saat kulesinin çatısının Abdülhamit tuğrasını sembolize ettiğini de belirtelim.

Kurşun kubbeli Çankırı Saat Kulesi

Ülkemizin en göze çarpan saat kulelerinden biri de Çankırı'da yer alıyor. Hemen şehrin merkezinde yer alan Çankırı Saat Kulesi yine II. Abdülhamit döneminde kente gönderilmiş. Yetkililer saatin 24 saatte bir kurulduğunu söylüyor. Saat Kulesi'nin ayrıca iki tokmaklı çanı mevcut ve bu tokmakların ağırlığı yaklaşık 16 kg'dır. Kulenin asıl önemli ve dikkati çeken özelliği ise kubbesinin üzerinin kurşun örtülü olması.

Prizmalı kareli Bilecik Saat Kulesi

Bilecikliler de Türk tarihine adını yazdıran bir saat kulesine sahip. Bilecik Anadolu Lisesi'nin bahçesinin hemen içerisinde yer alan Bilecik Saat Kulesi 1907'li yıllarda Muza Kazım tarafından yaptırılmış. Kulenin planı bir hayli ilginç. Kare planlı kulenin yapımında kesme taş, bir kısmında moloz taş, bir kısmında ise ahşap malzeme kullanılmış. Kule ayrıca yukarıdan aşağıya doğru genişleyen dört dikdörtgen prizmadan oluşmasıyla estetik bir yapıya sahip.

Bizans izlerini taşıyan Antalya Saat Kulesi

Bazı saat kulelerinin kim tarafından ne zaman yapıldığı bilinmez, işte bu saat kulelerinden biri Antalya'da yer almaktadır. 1941 yılında yayınlanan R.M. Riefstahl'ın kitabında Antalya Saat Kulesi ile ilgili bir fotoğraf yer almış. Bu fotoğrafta kubbesinin soğanbaşı şeklinde olmasından dolayı tarihçiler bu kulenin de II. Abdülhamit zamanında yapılmış olabileceğini söylüyorlar. Lakin yine de kesin bir yargıya varmak mümkün değil. Kulenin dört cephesi var ve bu dört cephede birer saat kadranı yer alıyor. Kulenin saat kadranları ve saatleri elektronik saat takılarak yenilenmiş. Geçmiştense saatin sadece çanı kalmış. Bir gün olurda yolunuz düşerse çanın üzerinde İsa, Meryem ve bir aziz kabartmasının yer aldığını görürsünüz. Ayrıca kulenin duvarlarında Yunanca yazılar bulunuyor.

Hem saat, hem yangın gözetleme kulesi: Bursa Saat Kulesi

Bursa'nın ünlü parkı Tophane'nin içerisinde bütün ihtişamıyla yer alan Bursa Saat Kulesi, sadece zamanı göstermekle kalmıyor aynı zamanda yangın gözetleme kulesi olarak kullanılıyor. Kule Sultan Abdülaziz döneminde yaptırılmış. Lakin sonrasında bilinmeyen nedenlerden dolayı yıkılmış. II. Abdülhamit'in tahta çıkışının otuzuncu yıldönümünde törenle hizmete açılmış. Kule tam altı katlı ve içerisinde 89 basamaklı ahşap merdiven yer alıyor. Kuleye şimdilerde orjinali yerine elektronik saat takılsa da görkeminden hiçbir şey kaybetmemiş.

Saraylıların kulesi Dolmabahçe Saat Kulesi

Ülkemizin en önemli saat kulelerinden biri, Dolmabahçe Saat Kulesi'dir. 1890 ile 1895 yılları arasında II. Abdülhamit tarafından yaptırılan Saat Kulesi, 27 metre yüksekliğinde ve tam dört katlı. Kulenin içinde ise 94 basamak yer alıyor. Yapınır en çok dikkat çeken özelliklerinden biri merdiven sahanlıkları. Çünkü sahanlıkların zemini renkli taşlarla ve geometrik şekillerle dolu. Kulenin yapımı o dönem tam olarak 1.210.550 kuruşa mal olmuş. Kulenin deniz ve kara cephelerinde Sultan II. Abdülhamit'in tuğrası yer alıyormuş. Dolmabahçe'deki saat kulesinin dört katlı olduğundan bahsetmiştik, birinci katın cepheleri bir hayli süslü. Üçüncü kata ise parmaklıklı balkonla geçiş sağlanıyor. Ve her bir cephesinde saat bulunuyor.

Üç katlı Yıldız Saat Kulesi

İstanbul'un Beşiktaş ilçesi Yıl diz semtinde bulunan Yıldız Saat Kulesi, adına yakışır bir şekilde yıldızlar gibi parlıyor. 1890'lı yıllarda yapılan saat kulesi tam olarak Yıldız Camii avlusunun güneybatı köşeşinde yer alıyor. Saat kulesinin farklı bir tasarımı olduğunu hemen belirtelim. Tasarımının oryantalist ve neogotik bir yapısı var. Kule üç katlı ve ayrıca sivri, dilimli bir kubbeye sahip. Kulenin ilk katında dört yazıt bulunurken, ikinci katında bir termometre ile barometre var. Çatının üzerinde ise bir pusula daire yer alıyor. Kule 1993 yılında onarımdan geçerek İstanbullular’ın hizmetine girmiş.

Armut çanlı Yozgat Saat Kulesi

Tarihi saat kulelerinden biri de Yozgatlılara ait. İl merkez meydanının hemen ortasında yer alan Saat Kulesi, dönemin belediye başkanlarından Tevfikizade Ahmet Bey tarafından 1908 yılında yaptırılmış Kule kesme taştan altı bölüm halinde dizayn edilmiş ve bu bölümler de birbirlerinden silmeler sayesinde

birbirinden ayrılmış. Ayrıca kulenin üst kısmını bir balkon çevreliyor. Şüphesiz kulenin en çok dikkat çeken özelliği armut şeklinde çanı andıran kubbesi.

 

Mimari yapısıyla İzmit Saat Kulesi

Kocaeli sınırları içerisinde yer alan İzmit Saat Kulesi, Kazım Bey tarafından 1876 yılında yaptırılmış. Bu saatin de yapılma nedeni aşağı yukarı diğerleriyle aynı. Kazım Bey, II. Abdülhamit'in tahta çıkışının 25. yılını bu saatle birlikte kutlamak istemiş. Kulenin kapısının üzerinde kitabeler yer alıyor ve bu kitabelerin üzerinde ise "Belediye etti inşa bu kule ile çeşme-i Seyit Kamari'ye" yazıyor. Yine II. Abdülhamit'in tuğrası bu saat kulesine de damgasını vurmuştur. Neoklasik mimari özelliklere sahip olan bu saat kulesi, dört katlı ve ikinci katından sonra merdivenleri daralarak yükseliyor. Kulenin özellikle akşam saatlerinde ışıklandırıldıktan sonra görülmesini tavsiye ediyoruz.

Silindir şekliyle Kayseri Saat Kulesi 

20. yüzyılın başında Sultan II. Abdülhamit'in fermanıyla 1906 yılında yapılan saat kulelerinden biri, Kayseri Saat Kulesi. Cumhuriyet Meydanı'nda yer alan Saat Kulesi, yaklaşık 10 metre yüksekliğinde ve kare planlı. Silmelerle üç kata bölünen saat kulesi kesme taştan yapılmış. Kulenin ilk başta dikkat çeken özelliklerinden biri içeriye yuvarlak kemerli bir kapıdan giriyor olmanız. Bu özelliğine bağlı olarak da içerisi silindir şeklinde, içeri girdikten sonra merdivenin hemen ortasında 30 cm çapında yuvarlak bir açıklık yer alıyor ve bu açıklıkta saatin çalışmasını sağlayan madeni bir ağırlık var.

 Paylaşım Dergisi'nin İlkbahar 2011 19. Sayısından alıntılanmıştır