ABD gitse sabah Taliban gelir!

Ersin Çelik'in Kabil izlenimleri

Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı’nın Afganistan Medyasıyla ortaklaşa düzenlediği Mediyalog buluşmalarının 3’üncüsü Afganistan’ın başkenti Kabil’de yapıldı.

30 yıldan fazla süren iç savaş, ardından 3 yıllık Taliban yönetimi ve devamındaki 3 yıllık belirsizlik. 2002’de başlayan ABD işgalinin ardından 1 yıldan beri kendi kendini yönetmeye çalışan 5000 yıllık geçmişi olan Afganistan yeniden yapılandırılıyor.

5 gün süren Kabil gezisinde çok önemli bilgiler ve izlenimler edindik. Belini doğrultmaya çalışan tarihi ve kültürel kardeşliğimiz bulunan Afganistan halkının verdikleri demokrasi mücadelesine ve çektikleri sıkıntılara şahitlik ettik.

ABD’nin bugün öldürdüğünü açıkladığı Üsame Bin Ladin’in organize ettiği 11 Eylül saldırılarından sonra işgal ettiği Afganistan’daydım geçtiğimiz hafta. Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı’nın organize ettiği Mediyalog toplantılarının 3’üncüsü için bir grup gazeteciyle gittiğim Kabil’de ön yargılarımızı yıkan bir çok bilginin sahibi olduk.

ABD GİTSE SABAH TALİBAN GELİR

- Afganistan’da 1996’da ele aldığı yönetimi işgale kadar sürdüren Taliban’ın korkusu halan yanıyor. Taliban döneminde dış devletlerle tüm bağlarını koparan Afganistan’da ABD işgali bu yüzden tepki çekmiyor. Taliban baskısından sıkılan halk ABD işgaline bu yüzden ses çıkarmıyor ama “Artık yeter kendi başımızın çaresine bakalım” diyenlerin sesleri gittikçe yükseliyor. Diğer taraftan ABD’nin 2014’te planladığı tam çekilmeyi istemeyenlerin sayısı da çok fazla. Eski bir hakim, “ABD ve barış güçleri bugün Afganistan’ı terk etsin Taliban sabah 6’da Kabil’i teslim alır” görüşünde ve bu yüzden çok tedirgin. Önümüzdeki iki yıl aslında Afganistan'ın siyasi kaderini belirleyecek günlere gebe.

EN HAYIRLISI TALİBAN'DAN BAHSETMEMEK!

- Kabil’de Taliban’ın aktif gücü yok ama el altından ciddi anlamda örgütlendiğini hemen herkes dillendiriyor. Bu yüzden Kabil’de Taliban hakkında konuşmak tam bir baş belası. Kimin ne ve neci olduğunu bilmeden konuşanların yarın başına gelecekler hatırlatılıyor. 

POLİSİN TALİBAN KORKUSU

- Ziyaretin ikinci gününde gittiğimiz Peştun köyü Sahakşiacki'ye önümüz ve arkamızdaki polis eskortuyla girdik. Bunun sebebi ise köy civarında Taliban’ın saldırısına uğrama riski. Köylülerde böyle bir tedirginlik olmasa da polisler köy içinde iki adımlık yolu yürümemize bile razı gelmediler. Aslında bu tedirginliğin nedeni çok bariz. Taliban örgütü ağırlıkla Peştunlardan oluşan bir örgüt ve gttiğimiz köyün de çok büyük bir Peştun köyü olması polisleri ciddi anlamda tedirgin etti.

PEŞTUN KÖYÜNDE EV ZİYARETLERİ

Sahakşiacki'de iki eve konuk olduk. Kadınlar kesinlikle erkeklerin karşısına çıkmıyor. Evler bildiniz kerpiçten. Diğer bölgelere nazaran sulama alanında bulunan Sahakşiacki’de yaşayanlar tarım ve hayvancılıkla geçiniyor. Çok misfirperverler. Planmış ev ziyaretlerinin dışında diğer köy sakinleri de bizlere kapısını açmak istedi. Köyde çok sayıda çocuk var. Ziyaret boyunca onlarla hep peşimizdeydiler. Çok güzel pozlar verdileri. Gittiğimiz evlerdeki bebeklerin gözlerine sürme çekildiğini gördük.

BUNALTAN YOĞUN GÜVENLİK

- Afganistan’da, Milli Eğitim Bakanı Faruk Vardak, Kültür Bakanı Seyyid Mahdum Rehin ve Devlet Başkanı Hamid Karzai'nin Ulusal Güvenlikten Sorumlu Yardımcısı Rangin Dadfar Spanta ile de görüştük. Her üç devlet görevlisi de görüşmelerimizde Türk-Afgan kardeşliğini ön plana çıkardı. Heyette bulunan Radikal Yazarı Oral Çalışlar’ın Türkiye’den arkadaşı olan eski Maocu Spanta'nın makamına ulaşmak ise bir hayli zor oldu. Diğer Devlet Dairelerinde yapılan uygulamanın ötesinde biraz eziyete dönüştü. Kontroller Cumhurbaşkanlığı Sarayı’na girmeden 1 kilometre önce başladı. Araçtan inip yürüyerek gidilen bu mesafede 2'si özel eğitimli köpekler tarafından yapılan 11 ayrı aramadan geçirildik. Çok Türkçe bilen Spanta ile buluştuğumuzda güvenlik yorgunluğundan bitap düşmüş haldeydik. 

AFGAN HALKI TAM BİR TÜRK SEVDALISI

Halkın çok büyük bir bölümünün artık gerçek demokrasiye geçmek için can attığını yaptığımız konuşmalardan anlıyoruz. Taliban'ı yani Şeriatı kesinlikle istemeyen Kabilliler bunun için siyasi istikrarı işaret ediyorlar. Rol model ise kardeş ülke dedikleri Türkiye. Kabil'de tam bir Türk hayranlığı ve sevgisi var. Türk olduğumuzu öğrenenler hemen tebessüm edip, hal hatır soruyorlar. Milli Eğitim Bakanı Faruk Vardak çok sıcak bir ortamda geçen görüşmemizde Türkiye'nin Afganistan'ın kalkınmasında çok büyük katkısı olduğuna dikkat çekerek minnet duygularını belirtti. Vardak, Türkiye'ye Kurtuluş Savaşı döneminde Afgan halkının ellerindeki altınları bağışlamasının karşılığını şimdi aldığını şu sözlerle aktardı: "11 Eylül'den sonra halkımız savaşla karşı karşıya kalında ilk Türkler yardımımıza koştu."

TEMİZLİK GERİ PLANDA

- 1800 metre rakımlı Kabil’in sokakları temizlik açısından pek de iç açıcı durumda değil. Asya ülkelerinde temizliğin çok ön planda olmadığı bilinir ama Müslüman bir ülkede dinin gereği bir temizliği görmek de pek mümkün değil. Alt yapısına yeni kazma vurulan şehirde, atık ve kanalizasyon suları açıktan akıyor. Salgın hastalıklara davetiye çıkaran bu durumdan özellikle esnafın rahatsız olmayan bir görüntüsü göze batıyor. Temizlik sorununun üzerinde çok fazla durmama rağmen uzun yıllardır Kabil'de yaşayan Türklerden de tatmin edici bir cevap alamadım. Sıkıntı coğrafi kültüre bağlanıyor.

KABİL'İN BÖBREK TAŞI DÜŞÜREN ŞİFALI YOLLARI! (Sayfa 2'de)

- Bakımsızlıktan çukur tarlasına dönmüş yol ve caddelerinde araçla ilerlemek bir süre sonra eziyete dönüşüyor. Kentin engebeli yollarıyla tanışan misafirlere "Kabil'in yolları çok şifalı böbrek taşı bırakmıyor" esprisi yapılıyor sık sık. Bunun yanında Kabil'in yolları için yollara düşülmüş. Başta TİKA olmak üzere, Barış Gücü olarak ülkede bulunan Türk askerleri de yaptıkları/yapıyor oldukları yol ve kavşaklarla ülke halkının gönlünde taht kurmuş. TİKA bu zamana kadar Kabil'deki üç güzergahın asfaltlamasını bitirmiş, üç güzergahınki de devam ediyor.

TRAFİK TAM BİR KEŞMEKEŞ

Kabil'de trafik tam bir keşmekeş. Trafik kuralı da yok, ışığı da. Herkes kendi yeşilinde geçiyor.  Aracın burnu sokmadan karşıdaki şoförle göz göze gelmek yeterli. Akışı polisler sağlasa da, dönel kavşağı tersinden dönen kısayolcu şoförlere göz yummaları şaşırtıyor. Zaten kaza olana kadar sorun olmuyormuş. Var olan kuralların ihlal edildiği kazadan sonra anlaşılıyor yani.

EN ÇOK BİNEN MARKA

Japonya Kanada ve Hindistan'dan gelen ikinci el Toyota marka araçlar bu ülkede bir numaları binek. Bozuk olan yollara en fazla dayanabilen Toyata olunca herkesin ortak markası olmuş. 10 araçtan 9'u Toyota ve bazılarının şoför mahali İngiliz usülü sağda. Ama trafik de sağdan akıyor.

KABİL'DE ELLER TETİKTE

- Kabil'e vardığınıza alınan güvenlik önlemleri ilk etapta dikkatleri çekiyor. Hemen her gün bir patlamanın gerçekleştiğini medyadan bildiğimiz Kabil'de elinde ağır silahlarla dolaşan veya bir barikatın arkasında duran polis, asker ya da asker görünümlü özel korumalara adım başı görmek mümkün. Türk askeri ve Türk polisinin eğittiği Afganistan'ın güvenlik güçlerinin yanı sıra şehir de onların iki katı kadar görünen eli silahlı, üniformalı özel korumalar da var.

KORKU DUVARLARI

- Kabil'de elçilikler, NATO üsleri, CIA karargahı ve kamu kurum ve kuruluşlarının binaları, 4 metreyi aşan duvarlarla çevrili. Nedeni ise buralara sık sık bombalı araçlarla veya intihar saldırısı düzenlenmesi. Duvarların üstünde ve binaların önündeki askerler ise çok disiplinliler. Buralarda fotoğraf çekmek kesinlikle yasak.  Orası halkın sıklıkla kullandığı bir cadde olabilir ama eğer bu binalar da aynı cadde üzerindeyse çekim yapanı uyarıyor ve kaydı sildiriyorlar. Çekim yapmakta ısrar edene ise silahlı müdahalede bulunma hakları olduğu söylendi.

PARK YOK MESSİ ÇOK

- Kabil'den aktaracağım kötü bir izlenim ise çocuk parklarının olmaması. Medeni bir şehir olmak için emekleme döneminde olan Kabil'de yaşayan milyonlarca çocuğun oynayacağı park sayısı sadece 2 veya 3. Bunlar da bakımsızlıktan park hüviyetini kaybetmiş. Krikette dünyanın saygın ülkelerinden olan Pakistan'dan etkilenen Afganistan'da da bu spor dalı çok popüler. Futbol ise bir çok ülkede olduğu gibi bir numaralı spor dalı. Ama henüz bir ligleri yok.Ülkede uluslararası anlamda en popüler takım Barselona. Afgan çocukların sırtında daha çok Messi yazan formaları görüyorsunuz.

OBAMA İLE GELEN 24 SAAT ELEKTRİK

- Önceden saat 6’da kapatılan dükkanlar artık gecenin ilerleyen saatlerine kadar açık tutuluyor. Bunda şehre son 3 yıldır 24 saat elektrik verilmesinin etkisi var. Daha önce ortalama 4 saat elektrik verilen şehre uzun yıllardan sonra ilk defa ABD Başkanı Barack Obama'nın yemin ettiği 20 Ocak 2009'da kesintisiz elektrik verilmesinin tesadüf olmadığı bu bilgiyi bize verenlerin düştüğü bir dipnot.

KABİL'DE GECE HAYATI

- Kabil’de gece hayatı son dönemlerde hareketlenmiş. İnsanlar geç saatlere kadar sokaklarda geziyorlar. Siyasi düzen sağlanana kadar akşam ezanı okununca sokaklarda kimseler kalmazmış. Şehirde alkollü içki satışı yasak. Haliyle içkili restoran da yok. Fakat içenler için bulmak da kolay değil. Karaborsası olduğunu öğreniyoruz. Diğer yandan ülkede bulunan yabancılar için yasal içkili eğlence mekanları da var. Buralara giriş pasaportla. Daha çok ABD askerlerinin gittiği bu mekanlarda Türk işadamlarını da görmek mümkün.

AFGANİSTAN'I TÜRK OKULLARI DÖNÜŞTÜRÜYOR (Sayfa 3'de)

- ÖĞRETMENLERİN YÜZDE 75'İ KADIN

Kabil’e vardığımız ilk gün şehrin İl Milli Eğitim Müdürü’nün akşam yemeği misafiri olduk ve özellikle kadınlarla ilgili şaşırtıcı bilgiler aldık. Özellikle Taliban döneminden kalma ‘burkalı kadınların ülkesi’ imajının yıkıldığını anlatan Milli Eğitim Müdürü, Kabil’de 1 milyon öğrenci olduğunu ve bunları eğiten 30 bin öğretmenin yüzde 75’inin ise kadın olduğunu söyleyince heyetteki herkes şaşkınlığını gizleyemedi.
 
- EN BÜYÜK YATIRIM EĞİTİME

Küresel güçlerin yaptığı yardım ve yatırımlardan verim alamayan Afganistan’da en büyük yatırım eğitime yapılıyor. Tüm ülke eğitim için seferber olmuş adeta. Burada, Afganistan’daki Türk okullarına ayrı parantez açmak da gerekiyor.

ÜLKENİN TEMELİNİ AFGAN-TÜRK OKULLARI ATIYOR

Afganistan’da ilki 1995 yılında açılan Türk okullarının uyguladığı eğitim müfredatı,  bununla birlikte ulusal ve uluslar arası başarılar anne ve babaların dikkatini bu okullara çevirmiş. 5 bine bine yakın Afganistanlı kız ve erkek öğrenci şu anda ülkedeki Türk okullarında eğitim görüyor.

Afganistan genelinde 3’ü kız, 5’i erkek olmak üzere 8 Türk Lisesi var. Ayrıca 3 ilköğretim ve 3 de üniversite hazırlık kursu var. Bu okullardan şimdiye kadar yaklaşık 2 bin 200 kişi de mezun olmuş.  Yakın zamanda özel üniversite kurulması da planlanıyor. Son üniversitelere giriş sınavında 1’inci, 2’inci, 3’üncü ve 4,’üncü Türk Okullarından çıkmış. Geçtiğimiz yıl Türk okullarından mezun olan tüm öğrenciler herhangi bir fakülteye yerleşmeyi başarabilmiş.

5 DİLDE EĞİTİM

Türk okullarında öğrenim gören öğrenciler; Türkçe, İngilizce, Arapça, Farsça ve Peştuca öğreniyorlar. Zaten Kabil’de Peştuca ve Farsça geçerli dil. Devlet dairelerinde bu iki dil de kullanılıyor. Kabil'de zaten Farsça ve Peştuca resmi dil. Devlet dairelerinde bu iki dili kullanılıyor. Bu ülke

KIZLAR DOKTOR OLMA DERDİNDE

Taliban zamanında okumaları yasaklanan kızların okuma azmi ve başarıları ise takdire şayan. Afganistan’da eğitim adeta kadınların kontrolüne bırakılmış. Öğretmenlerin yüzde 75’inin kadın olduğunu bir kere daha altını çizmekte fayda var. Kabil’deki öğrencilerin yüzde 47’si kızlardan oluşuyor. Bu oran kırsala doğru düşse de liseyi bitiren kızlar özellikle, ebe, hemşire ve doktor alanındaki boşlukların doldurulmasında çok etkinler. Kadınların erkek doktora asla muayene olmadığı ülkede kız öğrencilerin, sağlık sektöründe görev almak için akademik eğitim almaları çok önemli. Aileler bunun bilincinde zaten. Afgan kızlardan avukat, hakim olmak isteyenler de çok fazla.

'KİLİM'İ ANLATAN YÜZLER

 Gittiğimiz, Kabil, Afgan-Türk Çağ Kız Lisesi’ne gittik. 16 Türk kadın öğretmen görevli vardı. Geri kalmış Kabil’in içinde ayrı bir dünya gibi duran bu Türk lisesinde okuyan kızların derslerine kısa kısa konuk olduk. Hepsi Türkçe’yi çok iyi konuşuyor. Kendilerini bizlere tanıtırken dilimize ne kadar hakim olduklarını da göstermiş oldular zaten. Türkçe’ye ne kadar hakim olduklarını girdiğimiz bir sınıfta Fatih Kısaparmak’ın seslendirdiği “Kilim” adlı şarkıyı seslendirirken büründükleri hüzünlü hallerinden anlamak mümkün.

BOL SANSÜRLÜ BİHTER YAYINDA (Sayfa 4'de)

EN ÇOK İZLENEN TÜRK DİZİLERİ

Birçok Ortadoğu ve komşu ülkelerde olduğu gibi Kabil'de de Türk dizilerine büyük talep var. Daha çok Hint filmlerinin yaygın olarak izlendiği Kabil'de eğlence kültürü ve müzik de bu filmler aracılığı Hindistan menşeli. Son dönemde ise birçok kanal Türk dizilerini yayınlamaya başlamış. En çok takip edilen diziler ise Sırlar Dünyası, Kurtlar Vadisi Pusu ve Gümüş. Türkiye'de yayınlandığı geçen dönemde aile içi cinsel hayatın anlatılması nedeniyle büyük tartışmalara neden olan Aşk-I Memnu dizisi Kabil'de de yayında. Fakat bol sansürlü versiyonuyla. Bihter ve Behlül'ün sevişme sahneleri kesildiği gibi dekolteler de buzlanarak veriliyor. Bu yüzden de Aşk-I Memnu izleyicileri başta Bihter olmak üzere dizideki diğer kadın karakterlerin sadece kafalarını sansürsüz görebiliyorlar. 20'ye yakın ulusal televizyonun bulunduğu Afganistan'da önümüzdeki dönemde Türk dizilerinin patlama yapacağı belirtiliyor. Bazı kanalarrın iki Türk dizi birden satın alarak dublajını yaptırmaya başladığını öğrendik.

TARKAN VE SİBEL CAN

Afganistan'da bulunan Türk Barış Gücü askerlerinin kontrolünde olan "Radyo Türkiyem" ise Türk müziğinin bu ülkede yayılıp, bilinmesine ciddi anlamda etki yapıyor. En çok bilinen ve sevilen sanatçılarımız ise Tarkan ve Sibel Can.

Notlar...

CİPİN VARSA KAÇIRILABİLİRSİN!

- Halı dokuma işi yapan annelerin haş haşla uyuttuğu çocuklara ileriki yaşlarında narkoz işlemiyor. Üç anesteziyle ancak uyutulan hastalar var.

- Afganistan’da Hepatit B çok yaygın. Ülkedeki doktorların yüzde 60'ı bu mikrobu taşıyor. Sebebi ise tıbbi alet ve cihazların yeterince sterilize edilmemesi.

- Ülkede kimse kan vermiyor.  Kardeşin kardeşe bile kan vermesi çok yaygın değil. Bu yüzden de Afganistan’da kan vermek bir sektör olmuş. TİKA Başkanı İhsan Bostancı bir ünite kanını 100 dolara satanların olduğu bilgisini verdi. Bu yüzden de kan kaybından ölen insan sayısı çok fazla.

- Kabil’de şebeke suyunu içmek "intihar" olarak algılanıyor. Bu yüzden hazır su sektörü de ticaret hacminde önemli bir yer kaplıyor.

- Silahlı korumalık Kabil'de bir sektör haline de gelmiş. Cipi olan eskort halinde silahlı koruma ile geziyor. Cipin olması zenginlik anlamına geliyor ve fidye için kaçırıyorlar!

- Otellerin yola bakan taraflardaki odaları daha ucuz. Nedeni ise herhangi bir bombalı saldırıda buraların en kolay hedefler arasında olması. Bu yüzden otellerin iç kısmındaki odalar daha güvenli ve daha pahalı.

- Kabil’de fotoğraf makinası ve kamera taşımak gazeteci olsanız da ciddi bir sorun. Ülkenin sembol isimlerinden Şah Mesut’un iki yıl önce, gazeteci kılığındaki ajanların kamera içine yerleştirdiği bomba ile öldürülmesinden dolayı, güvenlik noktalarında ve hatta otele her giriş yaptığımızda fotoğraf makinelerimiz kontrol edildi. Bazı yerlerde ise sadece flaş patlatmak yeterli oluyor.



ANA YEMEK AFGAN PİLAVI

- Afganistan'da ne yenir ne içilir diye merak edenlere bir kaç not: Yemek kültürü çok gelişmemiş olan Kabil'de kahvaltıları hariç yer öğünde karşımıza, Asya pirinci, kuru üzüm, havuç ve etle yapılan Afgan Pilavı çıktı. Özbek Pilavı'nın bir diğişik türü olan bu yemek Kabil'de ana yemek. Sonrasında ise et haşlama ya da kebab geliyor. Diğer bir yaygın yemek ise ıspanak. Afganistan'da kahvaltı sofraları ise çok yavan. Sadece ekmek ve yeşil çay yeniliyor. Bir de olursa kaymak. Siyah çay tüketimin çok az olduğu ülkede kakule ile karıştırılmış yeşil çay milli içecek. Yeşil Çay misafirlere yemeklerden önce ikram ediliyor. Nedeni ise iştah açıcı olması...

Haber 7