İnönü paralara niye resmini bastırdı

KIYMET SEZER'in haberi

İsmet İnönü’nün, Başbakan Yardımcısı Satır’a ‘Atatürk’ün gölgesinde ezilmemek’ için para ve pullara kendi fotoğraflarını bastırdığını söylediği ortaya çıktı

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ile CHP lideri Deniz Baykal arasında başlayan polemik, bir dönemin en tartışmalı konularından biri olan para ve pullardaki Atatürk fotoğraflarının çıkarılıp yerine, İsmet İnönü’nün fotoğrafının konması tartışmasını alevlendirdi. İnönü’nün cumhurbaşkanı seçilmesiyle başlayan parada İnönü resimlerinin kullanıldığı dönem 1940’lı yıllarda ‘Atatürk’ü unutturma çabası’ olarak nitelendi. İsmet İnönü, kendini Atatürk’ün gölgesi altında ezilmemek için paralara kendi fotoğrafını bastırdığını savunduğu bildirildi.

EBEDİ ŞEF-MİLLİ ŞEF DÖNEMİ

ATATÜRK’ÜN ölümünden sonra 26 Aralık 1938’de toplanan CHP Olağanüstü Kurultayı’nda Atatürk’ün ‘Ebedi Şef’, İnönü’nün de ‘Milli Şef’ olarak anılması, İnönü’nün ‘CHP’nin değişmez genel başkanı’ olması kabul edildi. İsmet İnönü, aynı tarihlerde devam eden para basımını durdurarak paralara kendi resmini koydurdu. İnönü’nün resimlerinin yer aldığı paralar, ikinci emisyon grubunda Atatürk’ün resimlerinin bulunduğu banknotlarla birlikte basıldı. İnönü, pullarda da kendi resimlerini bastırttı. Çok partili hayata geçişin hemen ardından kurulan DP, propagandasında da ‘para ve pulların üzerinde sadece Atatürk’ün resminin kullanılacağı’ hususuna yer verdi. 1950’de tek başına iktidar olan DP, para, pul ve okul kitaplarındaki İnönü fotoğrafları dönemini bitirdi.

EŞSİZ KAHRAMANIN GÖLGESİ

İNÖNÜ, ‘Atatürk’ü unutturma amacına yönelik bir saygısızlık’ olarak yorumlanan bu icraatını dönemin Başbakan Yardımcısı Kemal Satır’a şöyle açıkladı: ‘Atatürk gibi eşsiz bir kahramanı istihlaf etmiştim (halef olmuştum). Benim için en büyük tehlike onun gölgesi altında erimek ve ezilmek idi. Devlet icraatının bütün sorumluluğu bana ait olmalıydı. Bunun için de kudretim neyse benim damgamı taşıyacak bir dönemin başladığının belli olması gerekiyordu. Paralara resim nakşedilmesi tarihten gelen bir devlet kudreti ve hakimiyeti geleneği idi. Parada pulda yapılanların başka türlü manalandırılması bir istismardır. Bizim ona vefa ve sadakatimiz tarihin imtihanından geçmiştir.’

HALKA MESAJDI

İSMET İnönü’nün torunu Gülsün Bilgehan ise ‘Atatürk neyse İnönü odur. İnönü, Atatürk’ün çizgisini devam ettiren dava arkadaşıydı’ dedi. Bilgehan, paralara İnönü’nün resimlerinin basılmasını ise ‘Atatürk öldü devlet başkanı aynı ilkelerle devam ediyor’ mesajının halka iletilmesi anlamını taşıdığını öne sürdü.

Türk: O dönemde yapılması gerekliydi

Hikmet Sami Türk: 2. Dünya Savaşı’nın sürdüğü o dönemki düşünce, İnönü’nün çevresinde ulusal birliği sağlamaktır. Atatürk’ü unutturmak değil. Kaldı ki, Atatürk’ün ebedi istirahatgahı Anıtkabir’in yapılması kararı da İnönü döneminde alınmıştı.

Faşist lidere karizma oluşturma

Prof. DR. MÜMTAZER TÜRKÖNE: 1938-1954 yılları arası da zaten Milli Şef dönemi olarak geçer. Şef, İtalyan faşizminden alınma bir kelimedir. Mussolini’ye takılan bir lakaptır. Atatürk’ün ölümünden sonraki bu dönem faşist dönemdir, İnönü de bir faşist liderdir. Bu dönemde Atatürk’ün resminin paradan çıkarılması, ayrıntıda kalan bir şey. Para ve pullara İnönü resimlerinin konulması da, faşizmin ilkelerinin benimsendiği dönemin CHP iktidarında ‘yaşasın kral’ mantığıyla yeni bir lider etrafında karizma oluşturma çabasıdır.

Tuna: Başbakan doğru söylüyor


Araştırmacı Taşkın Tuna: Sayın Başbakan doğru söylüyor. Ben 70 yaşındayım, bunu yaşadım, biliyorum. 1938-50 yılları arasında Türkiye tam bir şeflik idaresine geçti. İnönü CHP’nin değişmez genel başkanı ve ülkenin Milli Şefi oldu. 2. Dünya Savaşı’nın en hareketli dönemlerinin yaşandığı bu yıllarda sıkı yönetimler ve tutuklamalar, anti demokratik uygulamalar arttı. DP iktidarı dönemine geçilmesi ve Celal Bayar’ın cumhurbaşkanı olmasıyla birlikte de tüm bunlar ortadan kaldırıldı.