KHK çıkarma yetkisinin Bakanlar Kuruluna verilmesinin nedeni, acele işlerde kanun çıkarma sırasında geçecek zamanı kısaltmaktır. KHK, olağan ve olağanüstü dönemlerde çıkarılabilir. Olağan dönemde; her konuda KHK çıkarılamayacağı gibi, ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kabul edeceği yetki kanunu ile çıkarılabilir. Anayasa m.91/1’e göre, olağan dönemde birçok kişi hak ve hürriyeti ile siyasi haklar konusunda olağan dönemde KHK çıkarılamaz.

Olağanüstü dönemde ise, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunun KHK çıkarma yetkisi geniştir. Bakanlar kurulu, hem yetki kanununa ihtiyaç duymaksızın ve hem de konu sınırlaması olmaksızın kanun hükmünde kararname çıkarabilir. Olağanüstü dönemde çıkarılan KHK’nın Resmi Gazete’de yayımlandığı gün onay için TBMM’ye gönderilmesi gerekir, fakat bu usul KHK’nın yürürlüğe girmesini etkilemez, yani KHK Resmi Gazete’de yayımlanmakla yürürlüğe girer. Çünkü olağanüstü dönemde, olağanüstü halin ilanına yol açan sebepleri bir an evvel ortadan kaldırma zorunluluğu vardır ve bu zorunluluk nedeniyle KHK için TBMM’den yetki kanunu veya TBMM’nin peşin onayı aranmaz.

Belirtmeliyiz ki, olağanüstü hal döneminde çıkarılacak KHK’ların yalnızca olağanüstü hale yol açan nedenleri ortadan kaldırmaya yönelik tedbirlerden oluşması gerekir, yani olağanüstü hal döneminde KHK ile kalıcı düzenleme yapılmamalıdır. Çünkü olağanüstü hal kalktığında KHK’lar da kendiliğinden yürürlükten kalkacağından, KHK yoluyla olağan hukuk düzenine müdahale edilmemelidir.

Olağanüstü hal döneminde çıkarılan KHK’nın meclise gönderilmesi ve onay süreci ile ilgili iki düzenleme vardır. Bunlardan birincisi Anayasa m.121/3’de ve diğeri de TBMM İçtüzüğü m.128’de yer almaktadır.
Anayasa m.121/3’e göre; “Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, kanun hükmünde kararnameler çıkarabilir. Bu kararnameler, Resmi Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur; bunların Meclisce onaylanmasına ilişkin süre ve usul, İçtüzükte belirlenir”.

TBMM İçtüzüğü m.128’e göre; “Anayasanın 121 ve 122 nci maddeleri gereğince çıkarılan ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan kanun hükmünde kararnameler, Anayasanın ve İçtüzüğün kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesi için koyduğu kurallara göre ancak, komisyonlarda ve Genel Kurulda diğer kanun hükmünde kararnamelerle, kanun tasarı ve tekliflerinden önce, ivedilikle en geç otuz gün içinde görüşülür ve karara bağlanır.
Komisyonlarda en geç yirmi gün içinde görüşmeleri tamamlanmayan kanun hükmünde kararnameler Meclis Başkanlığınca doğrudan doğruya Genel Kurul gündemine alınır”.

Görüleceği üzere, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda çıkarılan KHK’nın derhal TBMM başkanlığına gönderilmesi, 20 gün içinde ilgili komisyonlarda görüşülmesi ve toplam 30 günün sonuna kadar da Meclis Genel Kurulunun onayına sunulup karara bağlanması gerekir. İçtüzüğün 128. maddesinin mefhumu muhalifinden anlaşılan, maddede öngörülen sürede görüşülüp onaylanmayan KHK’nın kendiliğinden yürürlükten kalkacağıdır. Yürürlükten kalkma anına kadar KHK ile ilgili tasarruflar geçerliliğini korur, ancak belirtilen sürede TBMM Genel Kurulu onayına sunulamayan veya TBMM tarafından onayı reddedilen KHK işlevini ve geçerliliğini yitirir.
Burada, usule uygun şekilde TBMM Başkanlığına sunulan, oradan da ilgili komisyonlara giden ve sonrasında da TBMM genel kuruluna sunulup reddedilen veya onaylanan KHK’da sorun çıkmaz. Temel sorun, Resmi Gazete’de yayımlanmakla TBMM Başkanlığına gönderilen, fakat derhal ilgili komisyonlara gönderilmeyen veya gönderildiği halde ilgili komisyonlarda 20 günde görüşülemeyen, sonrasında toplam 30 günde Meclis Genel Kurulunda tartışılamayan veya meclis tatile girdiği için görüşülemeyen KHK’dan kaynaklanır.

Kanaatimizce; usul gereği KHK, İçtüzükte belirtilen sürelerde ilgili komisyonlarda görüşülmeli ve en kısa sürede genel kurula gönderilmelidir. İlgili komisyon; KHK’nın hükümlerini tartışır, fakat değiştiremez ve sadece KHK’nın hukuka, Anayasaya, kanunlara uygunluğu konusunda görüş bildirir. 20 günlük komisyon süresi kesin olup uzatılamaz. Bu 20 günlük sürede görüşülen veya görüşülemeyen KHK, Yasa gereğince Meclis Genel Kurulunun tartışmasına ve oylamasına sunulmalıdır. Birden fazla madde taşıyan KHK’nın her bir maddesi ayrı ve tümü de Meclis Genel Kurulunda toplu oylanır. Meclis Genel Kurulunda yapılan görüşme tartışma ve oylaması sonucunda KHK’nın reddedilen maddeleri veya tümü reddedilmişse KHK ortadan kalkar. Anayasa m.96’ya göre toplantı ve karar yeter sayısı ile toplanan Meclis KHK’ya onay vermişse, Anayasa m.121/3 ve İçtüzük m.128’de tanımlanan onaylama süreci tamamlanmış olur.

Her ne kadar Anayasa m.148/1 uyarınca olağanüstü hal döneminde çıkarılan KHK’nın Anayasaya aykırılığı iddiası ile Anayasa Mahkemesi’ne başvurulamasa da, Anayasa m. 121/3 ve İçtüzük m.128 bu boşluğu gidermek ve Anayasa Mahkemesi’nin daraltılmış iptal yetkisini tamamlamak için bir anlamda Meclisin onay sürecini kabul etmiştir.

Olağanüstü halde çıkarılan KHK için Meclisin onayının kabul edilmesinin asıl sebebi ise, bu onayla KHK’ya en azından esas yönünden kanun gücünü vermektir. Ancak bu yöntem, KHK’nın olağanüstü hale ilişkin geçici düzenleme niteliğini bertaraf etmez. Ayrıca; yer, konu, zaman ve kapsam bakımından olağanüstü halin gerekliliğini aşan KHK hakkında Anayasa Mahkemesi’nin hukukilik denetiminin devam ettiği de kabul edilmektedir. “Hukuk devleti” ilkesi olağanüstü hal döneminde de varlığını sürdürmektedir.

Prof. Dr. Ersan Şen / Haber 7