Türkiye SİHA süper gücü haline geldi: TB2'ler SİHA ihracat dengelerini nasıl değiştirdi?

World Political Review'de Sarah Kreps imzasıyla çıkan yazıda, Türk S/İHA'larınn dünya silah ihracatında nasıl en ön sıraya yükseldiği anlatıldı. Kreps yazısında, önceki yıllarda yaşanan çatışmalarda ABD ve İsrail kaynaklı İHA'ların kullanıldığını ancak Libya, Azerbaycan-Karabağ Savaşı ve Ukrayna'dan sonra Türkiye'nin silah ihracatında en güçlü ülke haline geldiğini yazdı.

Yazıda, Türkiye'nin S/İHA ihracatıyla, dış politika hedeflerini büyütmeyi istediği belirtildi.

Turkey’s weapons industry has grown rapidly in recent years.

As the CTO of Bayraktar, the country’s flagship contractor, said: “The whole world is a customer.”https://t.co/k7VLBEiqIR

— World Politics Review (@WPReview) January 12, 2023

"Türkiye S/İHA süper gücü haline geldi, bu bir problem olabilir" başlıklı yazının tam metnini çevirisi:

"Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ilk günlerinde Türk yapımı Bayraktar TB-2 insansız hava aracı, savaşın beklenmedik kahramanlarından biri olarak ortaya çıktı. Rusya'nın birçok yanlış hesabı arasında en bariz olanı, tanklarının hızlı ve sorunsuz bir zafere giden yolu açacağıydı. Bunun yerine, hava üstünlüğünden yoksun oldukları için hava bombardımanı için mükemmel hedefler oldukları çamura saplandılar. Bombalama, insanlı uçaklarla değil, Ukrayna'nın 2019'da Türkiye'den satın aldığı insansız TB-2'lerle gerçekleştirildi. Tank ve içindeki askerler kolay hedef haline geldi.

TB-2'LERİN 3 BÜYÜK ETKİSİ

İHA'lar tek başına Rus ilerleyişini durdurmadı ve savaşı da bitirmedi. Ancak taktiksel başarılarının üç önemli etkisi oldu. Birincisi, Ukrayna halkına direnişin ve kararlılığın fayda sağlayabileceğinin sinyalini verdi. İkincisi, dünyanın geri kalanına Ukrayna'ya gönderilen askeri varlıkların anlamlı yardım sağlayabileceğinin sinyalini verdi ve muhtemelen sonraki aylarda teslim edilen milyarlarca dolarlık askeri yardımın gerekçesini oluşturdu. Üçüncüsü ise, Türkiye'yi silah ihracatçısı olarak ortaya çıkmasına sağladı.

Elbette Türkiye, 2020 Dağlık Karabağ savaşında Azerbaycan'ın İHA'arı kullanmasından dolayı TB-2 ihracatıyla ön plkana çıkmıştı. TB-2'ler ayrıca, Suriye ve Libya'daki savaş alanlarında da belirgin bir şekilde yer aldı. Türk silah ihracatı, 2021'e göre yaklaşık yüzde 36 artışla 2022'de 4 milyar doları aştı.

Açıkçası Türkiye büyük bir silah ihracatçısı oldu, bu da bir takım soruları gündeme getiriyor. Türkiye, özellikle İHA'larda bu gelişme ve üretim hızını sürdürebilir mi? İhracatı neden arttı? Ve bu ihracatın ortak seçimi açısından sonuçları nelerdir ve bu İHA'lar Ukrayna dışındaki çatışmalarda nasıl kullanılabilir?

ABD İHA'LARININ YERİNİ TB-2'LER ALDI

Ukrayna'daki savaştan önce, çatışmalarda en aktif olan silahlı insansız hava araçları, ABD yapımı MQ-9 Reaper ve selefi MQ-1 Predator'du. ABD, neredeyse yirmi yıldır bu iki insansız hava aracını Pakistan, Yemen ve Somali'deki teröristleri hedef almak için ve Afganistan ile Irak'taki daha geleneksel savaş rollerinde kullandı. Görünen başarıları nedeniyle, Washington'un müttefikleri ve ortakları -İngiltere, İtalya, Hollanda, Fransa ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi- bu İHA'ları satın almaya çalıştı. Ancak orta irtifa uzun menzilli insansız hava araçları gibi silahların satışını sınırlayan Füze Teknolojisi Kontrol Rejimi'ne (MTCR) imza atmış olan ABD, bir avuç Avrupa ülkesi dışında bunların ihraç edilmesine karşı direnmişti.

İSRAİL VE ABD GERİDE KALDI

MTCR'ye getirilen en büyük eleştirilerden biri, mevcut veya İHA ihraç edecek birçok ülkeyi kapsamamasıydı. Bu sebepten ötürü, kısıtlamalarına gayri resmi olarak bağlı olmasına rağmen MTCR'yi imzalayan İsrail, İHA ihracatına hakim oldu. 2014 yılına kadar, İHA satış piyasanın yüzde 60'ına hakimdi. 

Ancak İsrail'in İHA ihracatındaki büyüme hızı, potansiyelinin çok altında kaldı. Çünkü İsrailli üreticiler, MTCR üyesi olmayan Çin ve Türkiye'den çıkan daha ucuz, daha erişilebilir insansız hava araçlarıyla rekabet edebiliyordu.

Örneğin 2008 ile 2018 arasında Çin, Mısır, Suudi Arabistan ve BAE dahil 13 ülkeye insansız hava aracı ihraç etti. ABD'nin insansız hava aracı satın almasını reddeden BAE, bunun yerine Yemen'deki Husi isyancılara karşı kullandığı Çin yapımı Wing Loong'u satın aldı.

27 FARKLI ÜLKE İLE ANLAŞMA

Öte yandan, silah sanayisi uzun süredir küçük silahlara ve zırhlı personel taşıyıcılara odaklanan Türkiye, insansız teknolojilere giderek daha fazla odaklandı. 27'den fazla ülke; Dağlık Karabağ, Suriye, Libya ve yakın zamanda Ukrayna gibi çatışmalarda elde edilen bariz başarıların ardından, TB-2'yi satın aldı ya da sipariş verdi. Ukrayna, mevcut talep artışına karşı Ukrayna topraklarında bir fabrika inşa etmek için Bayraktar ile ortaklık kurdu.

TÜRK SİLAH ENDÜSTRİSİNİN AMİRAL GEMİSİ

Bayraktar, Türkiye'nin silah endüstrisinin amiral gemisi olabilir ancak başarısı TB-2'nin ötesine geçen ve genel olarak Türk silah sanayisine uzanan bir ilgi üretti. Wall Street Journal, insansız kara araçları üreten Elektroland Defence'in bir yöneticisinin Bayraktar'ın başarılarını 'bizim için büyük bir reklam' olarak nitelendirdiğini aktardı.

Türkiye silah ihracatını geliştirirken, doğrudan veya dolaylı olarak dahil olduğu bir dizi ihtilafta aracı veya belirleyici rol oynayacak şekilde konumlandıran coğrafi konumundan yararlanıyor. Türkiye birkaç yıl içinde Suudi Arabistan, BAE ve İsrail gibi eski rakiplerle ilişkilerini normalleştirme yoluna gitti. İHA ihracatı, bu dış politika hedeflerini yansıtmak veya büyütmek için tasarlanmış görünüyor.

ERİŞİLEBİLİR BİR ALTERNATİF

Türkiye'nin TB-2'si, ABD yapımı Reaper'a göre açıkça daha uygun fiyatlı ve erişilebilir bir alternatif. Bununla birlikte, ABD'nin çoğu silah ihracatı için çıtayı nispeten yüksek tutmasının nedeni, ABD'nin endüstriyel üssünü güçlendirmeyi, onları kötüye kullanabilecek ülkelerin elindeki ölümcül silahların potansiyel istikrarsızlaştırma etkilerine ilişkin endişelerle dengelemektir. Örneğin, önerilen herhangi bir silah satışının başında, ABD Dışişleri Bakanlığı alıcı ülkenin insan hakları sicilini değerlendirmek için bir inceleme yürütür. Silah İhracatı Kontrol Yasası, Washington'ın ABD yapımı silahların alıcılarının bir dizi uluslararası yasal anlaşmaya uymasını sağlamasını gerektiriyor. Bu, şu anda neden yalnızca altı ülkenin MQ-9 Reaper'ı kullandığını açıklamaya yardımcı olur.

WASHİNGTON KONTROLÜ KAYBETTİ, AMBARGO YOLUNA GİTTİ

Afrika ve Asya'dan Avrupa ve Orta Doğu'ya kadar her yerde bulunan TB-2'yi satın alan 27 ülke baz alındığında, Türkiye bu tür anlaşmalarda kriterlerini daha az dayatıyor veya dayattığı kriterler düşük.

İHA ihracatına yönelik bu yaklaşım, en azından Amerika Birleşik Devletleri'nde kaşların kalkmasına sebep oldu. Washington, Türk insansız hava araçlarının alıcıları üzerinde kontrol uygulayamazken, bazı milletvekilleri, ABD, Kanada ve Avrupa'da üretilen füze bataryaları, yakıt pompaları ve antenleri içerdiği iddia edilen Türk insansız hava araçlarının imalatında kullanılabilecek ABD parçalarının ihracatının kısıtlanmasını onayladı.

TÜRKİYE CAZİP BİR İHA SATICISI

TB-2 gibi İHA'lar savaşlara neden olmasa da İHA'ların istikrarı bozduğu iddia edildi. Çünkü insansız platformlar olarak güç kullanmayı daha az maliyetli hale getiriyorlar ve onları konuşlandıran tarafa daha az risk ve kayıp yüklüyorlar.

Ukrayna'daki savaşın ilk aylarından sonra, TB-2 savaş alanından neredeyse tamamen kayboldu. Rusya, hava savunmasını uyarlayıp güçlendirdikten sonra TB-2 artık yenilmez olmak çıkmıştı. Bazı tahminlere göre, savaşın beş ayından sonra Ukrayna, etkili saldırılar için kullandığından daha fazla İHA kaybetmişti ve bu da ordunun, Rusya'nın sağlam uçaksavar konuşlandırdığı Donbass gibi yerlerde TB-2'yi kullanmayı bırakmasına yol açmıştı.

İHA'lar, bir biçimde burada kalmaya devam edecek. Türkiye de onları arayan ülkeler için çekici ve istekli bir tedarikçi olmaya devam edecek gibi görünüyor."