2028 yılında tamamlanması planlanan Zengezur Koridoru, Rusya ve İran'ı karşı karşıya getirdi. Peki, bölgede neler oluyor?

GERGİNLİĞİN DOZU NASIL ARTTI?

Önce yakın zamanda yaşanan gelişmeleri hatırlayalım. Zengezur Koridoruna ilişkin Rus cephesinden gelen net açıklamalar, 10 Ekim 2023 tarihinde Rusya Dışişleri Bakanlığı'nın yaptığı değerlendirme ile başladı. Bakan Yardımcısı Mihail Galuzin, Zengezur'un açılmasının Güney Kafkasya'da genel istikrar açısından önemli bir faktör olacağını söyledi. Galuzin ayrıca, "Tüm Transkafkasya devletlerinin ekonomik kalkınması, bu durumda Ermenistan'ın bir ulaşım ve lojistik merkezi haline gelme, Azerbaycan, Türkiye ve Rusya ile ulaşım bağlantılarını güçlendirme ve genişletme fırsatına sahip olacak." ifadelerini kullandı.

Aradan aylar geçti. Moskova cephesi, Zengezur Koridoruna ilişkin söylemlerini birkaç ton daha sertleştirdi. Takvimler 19 Ağustos 2024'ü gösteriyordu. Bu kez açıklama Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'dan geldi. Lavrov, Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki barış görüşmelerinin Erivan tarafından sabote edildiğine vurgu yaptı. "Zengezur Koridoru üzerinden ulaşıma engel olan taraf Ermenilerdir ve bu anlaşmayı Başbakanları Paşinyan imzaladı." çıkışında bulundu.

3 Eylül'de Rusya'dan bir açıklama daha geldi. Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mariya Zaharova, Ermenistan'a, anlaşmayı hatırlattı. Bir kez daha Zengezur koridorunun önemine dikkat çekildi.

Rusya'dan gelen peşpeşe açıklamaların akabinde, İran'ın sessizliği bozuldu. Zengezur koridoruna yönelik Moskova'nın duruşu Tahran'da olumsuz karşılanmıştı. Rusya'nın İran Büyükelçisi Dışişleri Bakanlığına çağrıldı. Moskova'ya, Kafkasya bölgesindeki ülkelerin ulusal egemenliğine, toprak bütünlüğüne ve ortak çıkarlarına saygı duyulması gerektiği belirtildi. Ardından İran basınında Zengezur için "hayali koridor" yorumları yapıldı.
9 Eylül'de İran'ın söylem değişikliğine gittiğine şahit olduk. "Ekonomik ve transit yollar üzerindeki engellerin kaldırılmasını destekliyoruz ancak bu tüm ilgili ülkelerin çıkarları göz önünde bulundurarak yapılmalı"  denildi. Ardından Zengezur Koridoruyla ilgili Rusya'ya askeri yetkili gönderildi.

Bir taraftan Rusya ve İran arasında Zengezur polemiği yaşanırken, diğer taraftan da ABD gelişmeleri yakından takip ediyordu. Washington yönetimi daha önce Türkiye ile iletişim kurarak Zengezur Koridoru hakkında bilgi almıştı. Beyaz Saray, koridorun Rusya ve İran'a ticaret bağlamında avantaj kazandırmasından endişe ediyordu. Bu sebeple Fransa ile birlikte Ermenistan'a üs kurulması, Zengezur'a da konsolosluk açılması gündeme geldi.

18 Temmuz'da Güney Kafkasya'daki NATO müttefiki Hindistan'da ise Hint basını, Zengezur Koridoru'nun açılmasından duyulacak rahatsızlığı dile getirdi, Uluslararası Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru'nun tehlikede olduğuna vurgu yaptı.

ZENGEZUR KRİZİNE YÖNELİK İKİ ÖNEMLİ SORU!

Kısacası Zengezur, daha açılmadan birçok ülkede "Türkiye ve Azerbaycan bölgesel gücünü artırmasın" fikrini oluşturmuştu. Koridor böyle bir öneme sahipken Rusya neden destek oldu? İran neden karşı çıktı? Şimdi bu sorulara yanıt arayalım.
Öncelikle İran'ın çıkışının kendi politik çıkarlarını koruma amacı taşıdığını söyleyebiliriz. Her ne kadar açıklama tonunda Ermenistan'ın sınırları vurgusu yapılsa da Tahran'ın Erivan'ı öncelediği bir manzarayla karşılaşmıyoruz ilk bakışta.

İRAN NEDEN KARŞI ÇIKIYOR?

Tahran yönetimi, Zengezur Koridoru sayesinde Türkiye ve Azerbaycan'ın konumunu güçlendirmesine tehdit algısıyla bakıyor. Çünkü bu adımın bölgede, özellikle Güney Azerbaycan'da ulusal bilinci artıracak bir hamle olduğu düşünülüyor. İran'ın bölgesel anlamda jeopolitik öneminin azalma ihtimali de dillendirilen bir başka husus. Türk Birliğini sağlayacak koridor sayesinde Türkiye ile Orta Asya'da bulunan Türk devletleri arasında, İran faktörünün bugünkü kadar etkili olup olmayacağı, Tahran yönetiminde tartışılmakta. Bir diğer endişe noktası ise, İran'ın Ermenistan sınırındaki kontrolünün kısıtlanması.
Tüm bunlar İran'ın bölgeye yönelik kullandığı dili de şekillendiriyor. Tahran yönetimi, Ermenistan'ı öne atmak suretiyle asıl gayeyi gölgeleme çabasında. Bu söylemin altını doldurmak için Ermenistan ile diplomatik ilişkilerini kuvvetlendirecek hamlelere de imza atıyorlar. İran'ın Ermenistan'ın Gafan kentinde açtığı konsolosluk ve karşılığında Tebriz'de açılması planlanan Ermenistan konsolosluğu gibi..

RUSYA NEDEN DESTEK OLUYOR?

Gelelim Rusya'nın neden projeye destek olduğu sorusuna. Kremlin'in öncelikli hesabı, Ermenistan'ın Batı ile olan ilişkilerini kontrol altında tutmak. Erivan yönetiminin son dönemde Fransa başta olmak üzere Avrupa ile kurduğu yakın ilişki ve askeri işbirliği Rusya'nın güdümünden çıkan bir Ermenistan portresini çıkarıyor karşımıza. Bu durumu, Ermenistan'dan gelen "Zengezur koridorunun hakimiyeti bizim tarafımızda olacak" şeklindeki açıklamalardan da okuyabiliyoruz.

Paşinyan yönetimi her ne kadar hem Rusya'ya hem de Batı'ya göz kırpmaya çalışsa da Ukrayna'ya sağlanan askeri destek Moskova'nın bölge üzerine kurduğu planları daha da keskinleştirmesine yol açmış gözüküyor. Bu sebeple İran'ın Ermenistan'dan yana tavır alması da Rusya cephesinde rahatsızlığa sebep olmuş durumda.

Diğer taraftan Ukrayna-Rusya savaşından önce İran ile aynı kaygılardan, yani Türkiye ve Azerbaycan'ın bölgedeki gücünü artırması ihtimaline karşılık Moskova, Zengezur Koridoru'nun karşısında pozisyon almış durumdaydı. Lakin, savaşla birlikte Batının Rusya'ya uyguladığı yaptırımlar, deniz yollarının işlevsizleşmesi, bölgedeki karayolu projelerine Moskova'nın ilgisini yoğunlaştırdı.

Yaşananlar İran ve Rusya arasındaki müttefiklik ilişkisinin tarihsel ya da kültürel olmaktan çok durumsal nedenlere dayandığını bizlere gösteriyor. İran meselenin gerilim yolundan çok diplomasi yoluyla çözüme kavuşturulmasından yana olduğunu belirtse de süreçteki tıkanıklık, önümüzdeki günlerde tarafların duruşunu ne kadar sertleştireceğini muallak kılıyor.

Akif Küçükal / Haber7