ABD Başkanı Donald Trump, Beyaz Saray'da İsrail Başbakanı Binyanmin Netanyahu ile düzenlediği basın toplantısında, Gazze için radikal bir plan açıkladı. Trump, Gazze'yi ABD'nin devralacağını söyledi. "Oraya sahip olacağız." dedi. Gazze'yi "moloz yığını" olarak tanımlayan Trump, bölgedeki 1,8 milyon insanın başka ülkelere yerleştirilmesini istedi. "Gazzelilerin bölgeyi terk etmek dışında alternatifi yok." diyen Trump, ABD kontrolünde bölgenin yeniden inşa edileceğini belirtti. Trump'ın Orta Doğu Temsilcisi Steve Witkoff da Gazze'nin yeniden inşası için 5 yıl, tamamen yenilenmesi için 10-15 yıl gerektiğini söyledi. Bu plan, İsrail devletinin 1948'de kuruluşundan ve 1967'deki işgalinden bu yana ABD'nin bölgeye yönelik en radikal politika değişikliği olarak değerlendiriliyor. Plan, geleneksel iki devletli çözüm olasılığını ortadan kaldırıyor ve uluslararası hukuka da aykırı.

ABD Başkanı'nın bu açıklamaları uluslararası kamuoyunda da şok etkisi yarattı. Netanyahu da Trump'ı "İsrail'in Beyaz Saray'da sahip olduğu en büyük dostu" olarak niteleyerek, plandan memnuniyet duyduğunu belirtti.

PLANDA NELER VAR?

Peki Trump'ın planı neleri içeriyor? Trump, Gazze'yi "kalkındıracaklarını, binlerce istihdam yaratacaklarını ve tüm Orta Doğu'nun gurur duyacağı bir yere" dönüştüreceklerini belirtti. Bölgenin savaştan ötürü harabeye döndüğüne işaret eden ABD Başkanı, Filistinlilerin Mısır ve Ürdün gibi komşu ülkelere gönderilmesi gerektiğini ileri sürdü.

Cumhuriyetçi Başkan, Gazze'nin yeniden inşasında nasıl adımlar atılacağını detaylandırmadı ama gerekli görülmesi halinde "güvenlik" için Amerikan askerlerinin bölgeye konuşlandırılabileceğini söyledi.

Gazze'nin yeniden inşasının ardından bölgenin, hem Filistinlileri hem de dünyanın farklı yerlerinden insanları barındıracak "uluslararası" bir yer olmasını hayal ettiğini anlattı. Trump, bu planı birçok üst düzey isimle paylaştığını ve herkesin projeyi desteklediğini öne sürdü fakat bu kişilerin kim olduğuna dair bilgi vermedi.

TRUMP GERÇEKTEN GAZZE'Yİ YÖNETME HAKKINA SAHİP Mİ?

Peki ABD gerçekten de Gazze'yi devralabilir mi? ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, plana dair açıklamasında, Trump'ın "Amerika'yı Yeniden Harika Yap (Make America Great Again - MAGA)" sloganına göndermeyle, "Gazze'yi Yeniden Harika Yap" ifadelerini kullanarak, bölgenin "Hamas'tan kurtarılması gerektiğini" savundu. Rubio, Gazze'yi "hakkıyla" yöneteceklerini de sözlerine ekledi.

Amerikan medya kuruluşu CNN, bölge ülkelerinin plana karşı çıktığını, Trump'ın projesinin "uçuk bir fanteziden başka bir şey" olmadığını yazdı.

Eski ABD Orta Doğu Temsilcisi Aaron David Miller da bölge ülkelerini kastederek, "Bu onlar için bir emlak anlaşması değil, insani bir mesele bile değil. Bu varoluşsal bir mesele." diyerek planın imkansızlığına vurgu yaptı.

The Guardian'da yayımlanan bir görüş yazısında ise, "Trump, Gazze enkazında dolar işaretleri gören baş müteahhit" diye nitelendirildi ve Cumhuriyetçi liderin ikinci döneminde "tehlikeli bir yayılmacı politika izleyeceğini net şekilde gösterdiği" yorumu yapıldı.

Trump'ın planına dair en güzel görüşü ise Sky News yaptı. Söz konusu teklifin, Orta Doğu'nun tarihi ve gelenekleri konusunda bilgisi olmayan bir adam için gayet mantıklı göründüğünü belirten Sky News yazarı Dominik Waghorn, bir enkaza dönüşse bile Filistinlilerin evlerini neden terk etmeyeceklerini şu sözlerle anlattı: "Gazze'ye gitmiş olan herhangi birine sorun. Filistinliler, Gazze'yi evleri olarak görüyorlar. Mirasları ve orada bulunma tarihleriyle son derece gurur duyuyorlar. Daha da önemlisi, Filistinlilerin evlerini terk edip bir daha asla geri dönmemeleri yönünde teşvik edildiği uzun ve karanlık bir tarih var. Gazze'deki mülteci kamplarında yaşayanların çoğu, Nekbe olarak adlandırılan felaketin kurbanlarının torunları. Filistinliler, İsraillilerin haksız yere kendilerinden aldığı topraklara geri dönmelerine izin verilmesini istiyorlar. Başka bir kitlesel yerinden edilmeye rıza göstermenin, atalarının geri dönüş haklarına ihanet olacağına inanıyorlar."

Trump'ın kendi kafasına göre Gazzelileri sürgün etme hayalinin bir hukuki dayanağı da yok. 1969 ve 1986 Viyana Sözleşmeleri ile oluşturulan uluslararası hukuk kuralları, nüfusun zorla başka bir yere nakledilmesini, toprakların zorla ilhak edilmesini ve halkların kendi kaderini tayin hakkının ellerinden alınmasını kesin bir şekilde yasaklıyor. Yani bu yasalara göre, Gazze'nin statüsü ve yönetimi başka bir ülke tarafından tek taraflı olarak belirlenemez, zira her halk gibi Filistin halkı da kendi kaderini kendi tayin hakkına sahiptir diyor maddeler. Bunların yanı sıra, 4. Cenevre Sözleşmesi ve Roma Statüsü de Trump'ın planının hukuksal bir altyapsının olmadığını gösteriyor.

Trump'ın basın toplantısında yaptığı açıklamadan sonra, Amerikalı bir gazeteci Trump'a, "ABD'nin egemen bir bölgeyi ele geçirmesinden bahsediyorsunuz. Hangi yetki bunu yapmanıza izin veriyor? Sayın Başkan, bu fikri İsrail’in sınırlarını genişletmeyi, barışa sahip olma yolu olarak mı görüyorsunuz?" sorularını yöneltti. Trump ise soruyu, "Kime sorduysam bu fikrimi destekledi." diyerek geçiştirdi.

PLAN ORTA DOĞU İÇİN NE ANLAMA GELİYOR?

Önerinin bölgesel açıdan birçok etkisi olabilir. Ancak Trump'ın bu açıklaması, Arap-İsrail çatışmasının en hassas yönüne değiniyor aslında. Hiç şüphesiz, Filistinliler Trump’ın açıklamasını ilk duyduğunda akıllarına, 1948’de İsrail devletinin kuruluşu sırasında 700 bin kişinin yerinden edildiği ve tarihe "Nekbe" olarak geçen o büyük felaket gelmiştir. Yüz binlerce Filistinli o dönem, İsrail tarafından zorla sürgün edilmişti. Dünya da sessiz kalmıştı.

O yüzden ABD Başkanı Trump'ın bu yeni planı, iki devletli çözüm umutlarını zayıflatacağı gibi, özellikle İsrail ile Arap ülkeleri arasındaki ilişkilerin normalleşme potansiyelini de düşürüyor. İsrail'le Hamas arasındaki rehine anlaşması da risk altına girmiş oldu böylece. Bu da bölgede daha fazla siyasi gerginlik belki de yeni bir çatışma anlamına geliyor.

İSRAİL TASARLADI, DAMAT İKNA ETTİ, TRUMP MASAYA GETİRDİ

Peki Trump buna benzer bir plandan ilk kez mi bahsediyor? Trump ve ona yakın isimler, İsrail işgali altında yaklaşık 1,8 milyon Filistinlinin yaşadığı toprakları iş fırsatına dönüştürmeyi ilk kez önermiyor. Trump ailesinin ve özellikle kendisi gibi müteahhit/emlakçı damadı Jared Kushner’in bölgeye yönelik "gayrimenkul geliştirme" yaklaşımı biliniyor. Zaten eski İsrail istihbarat metinlerinde de Gazzelilerin buradan çıkarılarak başka ülkelere yerleştirilmesi bir plan çerçevesinde anlatılmıştı.

Kısacası, Trump'ın da bu yaklaşımı aslında yeni değil. Trump, seçim kampanyası sırasında katıldığı bir radyo programında, Gazze'nin "emlak potansiyeline" dair Monaco örneğini vermiş, "Gazze'yi Monaco'dan daha iyi" yapabileceklerini söylemiş, "Orta Doğu'nun en iyi konumu, en iyi suyu, en iyi her şeyi var. Bir müteahhit olarak söylüyorum, Gazze her şeyiyle en güzel yer olabilir." ifadelerini kullanmıştı.

Peki Trump'ın kafasında bu fikrin şekillenmesinde damadı Jared Kushner'in payı var mı? Bu sorunun cevabına "evet" dersek yanlış yapmış olmayız. Trump'ın ilk döneminde danışmanı olarak görev yapan Kushner, büyükelçiliğin Tel Aviv'den Kudüs'e taşınmasında en büyük paya sahip diplomattı. Aynı zamanda Yahudi olan Kushner, bu dönem resmi olarak bir görevi yok ama arka planda danışman olarak Trump'a fikir verdiği biliniyor. Kushner, eski İsrail istihbarat metinlerinde de geçen bu planı uygulamak için kayınbabası Trump'ı ikna etmiş gibi görünüyor.

Kushner, 19 Mart 2024'te Harvard Üniversitesi'nde bir konuşma yapmıştı. Kushner burada, Gazze'ye olan ilgisini gizlememişti. Eski bir emlak taciri olan Kushner, "Eğer insanlar geçim kaynaklarını geliştirmeye odaklanırsa, Gazze'nin sahil şeridi çok değerli olabilir." demişti. Bölgedeki tünel ağı ve mühimmata harcanan paranın eğitim ve inovasyona harcanmadığından yakınan Kushner, İsrail'e "insanları çıkarın ve temizleyin" önerisinde bulunmuştu.

Sıkı haber takibi yapanlarınız hatırlayacaktır. 2024 başında İsrailli "Harei Zahav" adlı emlak firması bir proje hazırlamış ve bunu "Sahilde bir ev hayal değil" sloganıyla pazarlamıştı. Söz konusu reklamlarda, Gazze'de, İsrailli yerleşimciler için kurulması planlanan yerleşim birimleriyle ilgilenen İsraillilerin ön kayıt oluşturabilmesi için müşteri hizmetleri numarası dahi paylaşılmıştı. Gazze sahilinde villa reklamı ile Kushner'in düşüncesini açıkladığı zaman diliminin hemen hemen aynı döneme denk gelmesi bir tevafuk değil bence.

Harvard'daki konuşmasında Kushner, İsrail'in sivilleri Negev çölüne taşıması gerektiğini savunmuş, "Ben İsrail'in başında olsaydım, Refah'taki sivilleri çıkarmak birinci önceliğim olurdu. Diplomasiyle onları Mısır'a göndermek mümkün olabilir. Negev'de bir yerleri buldozerle düzleyip insanları oraya taşırdım." demişti.

Kushner yine, 2019 yılında da bir ekonomi çalıştayında "Refah için Barış" planından bahsetmiş, buraya harcanması için gerekli yaklaşık 50 milyar doların Körfez ülkelerinden tahsis edilerek, Gazze ile Batı Şeria'da altyapı, teknoloji, eğitim ve enerji alanlarındaki projelerin hayata geçirilmesi için kullanılması gerektiğini ifade etmişti. Kushner'ın söylemleri ile Trump'ın yeni planı arasında "Gazze'yi inşa" anlamında paralellik göze çarpıyor.

Sonuç olarak, kanaatimce, Trump'ın başkanlık koltuğuna oturur oturmaz Gazze'yi boşaltıp Filistinlileri Mısır ve Ürdün'e göndermekten bahsetmesi, dün de çıkıp "Gazze'yi devralacağız." demesi tesadüf değil. Bu, İsrail tarafından yıllar önce tasarlanmış ve Yahudi damat Kushner tarafından Trump eliyle masaya getirilen bir proje.

Sağlıcakla kalın.