İsim tamlaması nedir? İsim (ad) tamlaması türleri ve örnekleri

İsim tamlamaları, tamlayan ve tamlanandan meydana gelir. İsimler tek başlarına bir varlık veya kavramı karşılamakta yetersiz kaldığında isim tamlamaları devreye girer. İki ismin bir araya gelerek bir varlığı tam olarak karşılamasıyla ortaya çıkan kelime grubu isim tamlaması olarak adlandırılır. İsim tamlamasını oluşturan birinci isme tamlayan ikincisine ise tamlanan adı verilir. İsim tamlamasını oluşturan tamlayan ve tamlananın ekleri ve görevleri vardır. İşte İsim tamlaması türleri ve ekleri…

İSİM (AD) TAMLAMASI NEDİR?

İki ismin bir araya gelerek bir varlığın anlamını tam olarak karşıladığı  oluşturdukları anlam ilgisi isim (ad) tamlaması olarak tanımlanır. Bir ismin aitlik ilgisi yönünden daha belirgin bir hale gelmesi için başka bir isim tarafından tamamlanmasıyla oluşan en az iki isimden oluşan sözcük grubuna isim tamlaması denir. İki isimden oluşan tamlamalarda  ilk isme tamlayan ikincisine ise tamlanan denir. Bu kurala uymayan istisna tamlamalarda vardır. 

TAMLAYAN VE TAMLANAN NEDİR?

 İsimler arasındaki bağlantıyı sağlayarak isim tamlaması oluşmasını sağlayan eklere tamlama ekleri denir.

Tamlayan Ekleri (İlgi Hali Eki, Genitif Eki)   -ın, -in, -un, -ün, -(n)ın, -(n)in, -(n)un, -(n)ün.

Örnek: Duvar-ın rengi, Kalem-in ucu 

Tamlanan Ekleri ( İyelik, Aitlik ekleri)   -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü.

Örnek: Duvarın reng-i,  Kalemin uc-u 

İSİM TAMLAMASI TÜRLERİ NELERDİR?

İsim tamlamaları aldıkları eklere göre Belirtili İsim Tamlaması, Belirtisiz İsim Tamlaması, Takısız İsim Tamlaması ve Zincirleme İsim tamlaması olarak türlere ayrılır

1- Belirtili İsim Tamlaması 

Hem tamlayan hem de tamlananın tamlama eklerini almış olduğu tamlama türüdür. Bir tamlamanın belirtili isim tamlaması olarak kabul edilmesi için iki isimden oluşması gerekmektedir. Tamlayan (1. isim) hem de tamlanan (2. isim) tamlama eklerini almış olduğu isim tamlamasıdır. Belirtili isim tamlamalarında, tamlanana sorduğumuz “kimin, neyin?” sorularıyla tamlayanı bulabiliriz. İsim tamlaması olması için;

İki tane isimden oluşması, 
Her iki isim de tamlama eklerini almış olması yani birinci isim tamlayan eklerini (ın,in,un,ün), ikinci isim de tamlanan ekini (ı,i,u,ü) alması gereklidir.

ÖRNEK:  Duvar-ın üst-ü,  Okul-un yol-u, telefon-un kab-ı

2- Belirtisiz İsim Tamlaması 

Tamlayanın ek almadığı, sadece tamlananın ek aldığı tamlamalar “Belirtisiz İsim Tamlaması” olarak adlandırılır. Belirtisiz isim tamlamalarında, tamlayan ile tamlanan yer değiştiremez ve tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcük giremez.

ÖRNEK: Okul müdür-ü, Matematik Defter-i, Tarih Kıtab-ı

3- Zincirleme İsim Tamlaması

İki ve daha fazla ismi birbirine bağlandığı isim tamlamalarıdır.  Zincirleme isim tamlaması, “en az üç ismin birbirini tamlama kuralları çerçevesinde tamamlayarak, bir varlık ya da kavramı karşılar hale gelmesidir.

ÖRNEK: Mehmet-in Kalemi-n- in  Uc-u

Yukarıdaki örnekte tamlayan (Mehmet’in kalemi) kendi içinde belirtili isim tamlamasıdır. Bu tamlamaya”-nın” ilgi eklenmiş ve tamlama “ucu” tamlananına bağlanmıştır. Böylece iki tamlama iç içe girerek ve zincirleme isim tamlaması olmuştur.

4- Takısız İsim Tamlaması 

Hem tamlayan hem tamlananın ek almadığı tamlama Takısız isim tamlaması olarak adlandırılır.

ÖRNEK:  Altın Bilezik, Deri Çanta, Çelik Yay