Kıdem tazminatı NEDİR? Nasıl hesaplanır?

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından üzerinde çalışılan ve çalışanlara 'Sıfır Mağduriyet' sözü verilerek üzerinde değişiklik yapılan Kıdem Tazminatının yeni şekli sonunda açıklandı. Peki kıdem tazminatı nedir? Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır? Kimler kıdem tazminatı alabilecek? İstifa eden kişi kıdem tazminatı alabilecek mi? Kıdem tazminatı ile ilgili merak edilen tüm detaylar ve çok daha fazlası haberimizde...

Milyonlarca çalışan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yeniden düzenlenen kıdem tazminatının yeni şeklinin açıklanmasını bekliyordu.

Bir gün çalışanda, istifa eden de kıdem tazminatı alabilecek!

Merala beklenen, istifa edenin de ve bir gün çalışanında kıdem tazminatı alabileceği yeni kıdem tazminatı modeli Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından açıklandı. Peki kıdem tazminatı nedir? Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?

Kıdem Tazminatı Nedir?

Bir çalışanın, çeşitli sebeplerden dolayı işten ayrılırken işveren tarafından, 4857 sayılı İş Kanunu gereğince ödemek zorunda olduğu bir tazminat şeklidir.

Önceki kıdem tazminatı modelinde, kendi isteğiyle işten ayrılan çalışana kıdem tazminatı ödenmiyordu. Açıklanan yeni modelde bu durum değişti.

Kıdem tazminatı sayesinde işçilerin gelir ve iş güvenlikleri sağlanmış, gereksiz işten çıkarmaların ve olumsuz etkileyici durumların ortaya çıkmasının önüne geçilmiştir. Ayrıca işçiler onca zaman çalıştıkları, hizmet ettikleri kurum ve kuruluşlardan ayrılırlarken yıpranmasının karşılığı, yıpranma payına benzer olarak aldıkları bir ödül gibi düşünülebilir.

Kıdem Tazminatını kimler alabiliyor?

Günümüzde halen kullanılan yasal düzenleme 4857 sayılı yasadaki maddedir. Bu maddeye göre bir işçinin kıdem tazminatı alma şartları, kıdem tazminatı alma koşulları aşağıdaki gibidir:

- Çalışanın kendi isteği ile işten ayrılmamış yada vefat etmiş olması

- İşçinin işveren tarafından ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları nedeniyle işten çıkarılmamış olması

- İşçi kendi isteği ile ayrılıyorsa ayrılma nedeni İş yasasının 24, maddesinde belirtilen işçinin haklı bir nedene dayanarak derhal işi bırakması şartına bağlı olması

- İşçi kendi isteği ile ayrılıyorsa ve erkek ise muvazzaf askerliği nedeniyle işten ayrılmak zorunda kalmış olması

- İşçi kadın ise ve çalışırken evlenmiş ise evlendikten sonraki bir yıl içinde işten ayrılmak istemesi

- İşçinin emeklilik şartlarını yerine getirmiş olup emeklilik için ilgili kuruma toptan ödeme yada maaş bağlanması için müracaat etmiş olması

- İşçi en az 7000 gün prim ödeme gün sayısı veya en az 25 yıllık sigorta ve 4500 gün prim ödeme gün sayısı şartını yerine getirmiş olup kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmayı beklemeden kendi isteği ile işten ayrılmış olması, ya da 506 sayılı yasanın geçici 81, maddesindeki emeklilik sürelerini doldurmuş olmak kaydı ile sadece yaşını doldurmayı bekliyor iken yine kendi isteğiyle işten ayrılmış olması

- İşçinin aynı iş yerinde veya aynı işverene bağlı değişik iş yerlerinde en az bir yıllık çalışma süresi olmalıdır.

Kıdem Tazminatı nasıl hesaplanır?

En az bir yıl çalışmış olması ve işçinin kendi isteğiyle değil, işverenin isteğiyle işten ayrılması durumunda, işçiye her bir çalıştığı yıl için; bir aylık (30 günlük) brüt ücreti (Tavanı: 4.092,53 TL) ödenmekte. Kıdem tazminatından Damga Vergisi (Binde 7.59) dışında bir vergi de kesilmiyor.

Kendi isteği ile işten ayrılan çalışanın kıdem tazminatı kazandığı durumlar nelerdir?

Yukarıda belirttiğimiz temel şartların yanı sıra işçinin kendi isteğiyle işten ayrılmasına rağmen kıdem tazminatı kazandığı durumlar da mevcut. Peki bu durumlar nelerdir?

- Erkek işçinin askerlik hizmeti nedeniyle, kadın işçinin evliliği nedeniyle (evlilikten sonraki bir yıl içinde)

- Yaşlılık, emeklilik veya malûllük aylığı almak amacıyla

- İşçi tarafından sağlık, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık veya işyerinde işin durması benzeri nedenlerle

- En az 15 yıl sigortalı olan çalışanların SGK'dan alınacak "Kıdem Tazminatı alabilir" yazısı ile (08.09.1999 tarihinden önce işe girmiş olmalı ve 3600 prim günü şartıyla. 08.09.1999 sonrası işe girenler için daha yüksek prim gün şartları gerekiyor.) çalışan kendi işten ayrılsa da kıdem tazminatını işvereninden alabiliyor.

Ölüm durumunda tazminatı mirasçıları alıyor!

Çalışanın ölümü durumunda kıdem tazminatı çalışanın mirasçılarına ödenmektedir.

Tasarlanan yeni kıdem tazminatı modeli nasıl olacak?

Mevcut yasalara göre çalışanın kıdem tazminatı alabilmesi yukarıda belirttiimiz şartlara bağlı. Peki Çalışam ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın üzerinde çalıştığı yeni kıdem tazminatı modeli nasıl olacak?

Basına yapılan açıklamalara göre, tasarlanan "Kıdem tazminatı fonu" şu şekilde:

- Çalışanın hak ettiği tazminatı işvereni değil, devlet-fon ödeyecek. Ödeme zorluğuna düşen işverenden alınamayan kıdem tazminatı vakaları ortadan kalkacak.

- Çalışanlar fonda biriken tazminat tutarlarını istedikleri zaman (SGK'nın sitesinden geçmiş çalışma günlerini görebildikleri gibi) fonun internet sitesinden görebilecekler.

- Mevcut uygulamaya göre; bir işyerinden ayrıldığında kıdem tazminatı alınmamışsa işçi için bu hak yanıyor, sonraki işyerinden tazminat alınsa bile yalnız son dönem (son işyerindeki) çalışması tazminat hesabında dikkate alınıyor. Yeni uygulamada; her bir işyerindeki çalışma süresi karşılığı için fonda birikim olacağından tüm çalışma süresi için tazminat öngörülüyor.

- Biriken fon tutarı ve fondan çekiş hakkı: Her bir çalışma dönemi için çalışan adına fona para yatacağından, işçi için bu tutar üzerinden tazminat birikimi de(ve neması) oluşacak. Burada tereddüt olmadığını anlıyoruz. Ancak; biriken tutarların çalışana ödenmesi için hangi koşullar olacak? (en az 10 yıllık çalışma süresi, ev almak amacıyla çekilebilir, kendi isteğiyle ayrılsa da çekilebilir gibi...)

- Hali hazırda her bir çalışma yılı için bir aylık ücret tutarında tazminat hesaplanırken, yeni tazminat uygulamasında da 30 günlük ücreti tutarında mı tazminat hesaplanacak? (15 gün veya 20 günlük ücret tutarında tazminat hesaplanacağı çokça telaffuz edildi.) 30 gün de olsa işten çıkış anında işverende ödeme baskısı olmayacak. (İşveren zaten her ay fona çalışanı adına ödeme yapmış olacağından)

- Yeni yasa yürürlüğe girmeden önceki döneme ait hesaplanacak kıdem tazminatları için işverenin önüne iki seçenek sunuluyor. Ya geçmiş dönem kıdem tazminatları tutarı hesaplanıp işçiler adına fona yatırılacak veya geçmiş dönem için şu an geçerli mevzuata göre ödeme şartları oluştuğunda direkt çalışana ödeme yapılacak.

Kıdem Tazminatı ödemesinde yapılan kesintiler nelerdir?

Kıdem Tazminatı hesaplanıp ödemesi yapılırken rakam, S.S.K prim kesintisi ve gelir vergisi stopajı tabi olmayıp sadece Damga vergisi kesintisine tabidir.

İş yerinin satılması durumunda çalışan kıdem tazminatı alabilir mi?

Herhangi bir iş yerinin kısmen veya tümüyle devredilmesi durumunda, söz konusu iş yerinde çalışmakta olanlar aynı şartlarla çalışmaya devam edeceklerdir. İş yerinin devri, çalışanların yasal hakları konusunda herhangi bir kayba yol açmayacak, çalışanlara işyerinin devri nedeni ile kıdem tazminatı ödenmesi gerekmeyecektir. Gerek kıdem tazminatı, gerekse yıllık ücretli izin haklarının belirlenmesi gerektiğinde devir öncesi ve devir sonrası oluşan toplam çalışma süresi esas alınacaktır.

İşveren işçi ilişkileri ve iş sözleşmesindeki düzenlemeler şu şekilde:

İşveren işçi ilişkileri, yasa ile belirlenen esaslar çerçevesinde iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir.

Bu kapsamda; işin niteliği, görev tanımları, çalışma süre ve koşulları, işçiye ödenecek ücret ve diğer esaslar iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir. İş sözleşmesi hükümleri, işyeri uygulamaları veya çalışma koşulları konusunda değişiklik yapmak isteyen işveren, durumu yazılı olarak bildirmek ve işçinin onayını almakla yükümlüdür. İşçi tarafından 6 gün içinde kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamamaktadır. İş sözleşmesinin bu nedenle feshi halinde, kıdem tazminatı ve bildirim süreleri konusundaki yükümlülüklere bağlı kalınacaktır.