Montrö Boğazlar Sözleşmesi nedir? Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin maddeleri

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 9 Kasım 1936'da yürürlüğe giren, İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerindeki gidiş gelişleri düzenleyen bir sözleşmedir. Uluslararası olan bu sözleşme, 86 yıl önce imzalanmasına rağmen, hala yürürlükte olan az sayıda sözleşmeden biridir. 

Çok taraflı Uluslararası Sözleşmelerden biri olan Möntrö, Türkiye için oldukça önemlidir. Anlaşmanın iki adet genel hükmü vardır. Buna göre Boğazlar kayıtsız şartsız Türkiye Hükümeti'ne bırakılacak ve tahkimat yapma hakkı tanınacaktır. 

MÖNTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ'NİN TARAFLARI KİM?

• Türkiye

• Sovyetler Birliği

• Romanya

• Bulgaristan

• Fransa

• Yunanistan

• Japonya

• Yugoslavya

• Türkiye

• Birleşik Krallık

MÖNTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ MADDELERİ

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 29 maddelik bir sözleşmedir. Ayrıca, 4 ek maddesi ve 1 protokolü bulunmaktadır. Bu sözleşmenin barış dönemi ve savaş dönemine ilişkin maddeleri oldukça büyük önem taşımaktadır.

Barış dönemi maddeleri: Karadeniz'e kıyıdaş olan bir ülke, bir gemiyi Karadeniz'e sokmak veya çıkarmak için, önceden Türkiye'ye haber vermesi gerektiğini hükmetmedir. Ayrıca haber vermenin yanı sıra, ayrıntılı olarak Türkiye'ye bilgilendirme yapmak zorundadır. Eğer Karadeniz'den geçmek isteyen bir ülke, bu şartları yerine getirdiyse, gündüz saatlerinde geçebilir.

Kıyıdaş ülkeler en az 8 gün önce, kıyıdaş olmayan ülkeler ise en az 15 gün önce Türkiye'ye haber vermek zorundadır. Ayrıca geçiş yapacak deniz kuvvetleri toplam tonajı 15 tonu aşmayacak şekilde hazırlanmak durumundadır. 

Savaş dönemi maddeleri: Eğer Türkiye savaşta değilse, barış döneminde geçerli olan tüm şartlar geçerli sayılmaktadır. Eğer savaştaysa dilediği gibi davranma özgürlüğü vardır.

Türkiye, eğer savaşta değilse, ancak savaş tehdidi ile karşı karşıyaysa, yine savaş hükümlerine göre davranma hakkına sahiptir. 

MÖNTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ ÖNEMİ

1923'te imzalanan Boğazlar Sözleşmesi Türkiye'nin boğazlar üzerindeki egemenliğini kısıtlamıştı. Möntrö Boğazlar Sözleşmesi ile, boğazlar üzerindeki silahsızlandırılma kısıtlaması kaldırıldı. Bu sözleşme ile Türkiye'nin egemenlik hakları yeniden sağlanmış oldu. 

Diğer yandan da, bu sözleşme ile yapılan düzenleme ile Karadeniz koruma altına alındı. Lozan Barış Antlaşaması'ndaki gibi, boğazlardan ticaret ve savaş gemilerini de kapsayan geçiş serbestliği 1. madde uyarınca kabul edildi. 

20 yıllık imzalanan bu sözleşme sona erdi ancak 28'inci madde gereğince gidiş geliş serbestliği ilkesinin sonsuz olduğu ifade edildi. Ayrıca, dünyadaki her yere donanmasını ve uçak gemilerini gönderen Amerika'nın giremediği tek yer Karadeniz'dir. 

MÖNTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ'NİN TÜRKİYE'YE SAĞLADIĞI YARARLAR

İstanbul ile Çanakkale Boğazı, Akdeniz ve Karadeniz'i bağlayan iki boğaz olmanın yanı sıra Asya ve Avrupa Kıtası'nı ayırması ile dünyada eşsiz coğrafi konumlardan biridir. Dünyanın en işlek su yollarından biri olan bu rota, 1936'da imzalan Möntrö Boğazlar Sözleşmesi'nden beri Türkiye'nin kontrolü altındadır. 

Bu bağlamda, Möntrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye için oldukça önemlidir. 

MÖNTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ NE ZAMAN BİTİYOR?

Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin bitiş tarihi 1956'dır. 20 yılın dolması ile sözleşme her ne kadar sona ermiş olsa da, sözleşmenin 28'inci maddesi gereğince bazı kuralları devam etmektedir.