Teknoloji devlerinin suç dosyası! Tehlikenin farkında mısınız?

Teknoloji çağında her geçen gün daha farklı özellikler hayatımıza giren akıllı telefonlar, yaşam tarzımızın yanı sıra, alışveriş alışkanlıklarımızı, hobilerimizi de dönüştürüyor. Ancak bizim teknolojiyi kullanmamızdan para kazanan Teknoloji şirketleri, karlılıklarını artırabilmek için algoritma oyunlarıyla dünyadaki 4.88 milyar akıllı telefonu kullanıyorlar. Google, Meta, Apple, Amazon ve son üç yıldır hayatımıza giren yapay zeka şirketleri, izlediğimiz videolardan, attığımız mesajlara kadar bizi takip edip hukuku hiçe sayarak para kazanmanın yeni yollarını arıyorlar. İşte bazıları: 

META'NIN ŞİDDET KARNESİ

Aralık 2021’de Arakan Müslümanları, Myanmar Ordusu’nun yaptığı etnik temizliğe katkıda bulunan nefret söylemini engellemediği gerekçesiyle Kaliforniya’da Instagram, Facebook ve Whatsapp’ın sahibi olan Meta platformu aleyhine 150 milyar dolarlık tazminat davası açtılar. Eş zamanlı olarak İngiltere’de de Arakan Müslümanları, Meta’nın Londra Ofisi’ne sundukları mektupta, platformun kullandığı algoritmaların Arakan halkına dair nefret söylemini artırdığı, Facebook’un bu 4 yıllık zaman diliminde Burma dilini bilen sadece iki kişiyi istihdam ettiği ve içeriği denetlemediği bilgileri vardı. Meta’nın denetlemediği ve algoritmalarla daha çok yayılmasına izin verdiği içerikte Arakan Müslümanlarından köpekler, kurtçuklar diye bahsediyor veya öldürülmeleri ya da tecavüz edilmeleri gerektiği söyleniyordu.

2021 yılında eski Facebook çalışanı Frances Haugen, Meta’nın sorunlu ülkelerde içeriği denetlemek yerine güvenlikten çok kârı önemsediğini gösteren belgeleri sızdırdı. Haugen, platformun algoritmalarının Etiyopya gibi yerlerde “etnik şiddeti’’ kelimenin tam anlamıyla körüklediğini söyledi. Etiyopya iç savaşı sırasında nefret suçları ve şiddetin yayılmasına katkıda bulunduğu için META aleyhine 2 milyar dolarlık tazminat davası açıldı.

Ocak 2023’te Kamboçya Başbakanı Hun Sen, Facebook sayfasında yayınlanan bir konuşmada, muhaliflerini “dövmeye”, evlerine “gangsterler göndermeye” ve potansiyel olarak onları “hain” olarak mahkemeye vermeye yemin etti. Bu videonun yayından kaldırılması için çok sayıda şikâyette bulunuldu. Şirket ilk başta tüm itirazları reddetti. İnsanlar ısrarlı olunca, videonun Meta’nın standartlarını ihlal ettiği ama “haber değeri” zarar riskinden daha ağır bastığı için istisna olarak yayımlanmaya devam edeceği kararını verdi. Bu karara rağmen insanlar yine de mücadeleyi bırakmadılar. Meta, video tam 600 bin kez izlendikten ve altı Kamboçyalı muhalefet partisi üyesi, motosikletli ve kasklı adamlar tarafından saldırıya uğradıktan sonra videoyu kaldırmayı kabul etti. Ancak bu karar da uzun süre uygulanmadı ve şiddet çağrısı yapılan video tekrar gösterime sokuldu...

TRUMP SANSÜR DAVASI (2021-2025)

6 Ocak 2021’de ABD Kongre Binası’na yapılan baskının ardından, dönemin ABD Başkanı Donald Trump’ın sosyal medya hesapları, şiddeti teşvik ettiği gerekçesiyle Meta tarafından askıya alındı. Trump, bu eylemi “siyasi sansür” olarak nitelendirerek Meta’ya karşı hukuki süreç başlattı. 2025 yılında taraflar uzlaşmaya vardı ve Meta, Trump’a toplamda 25 milyon dolar ödemeyi kabul etti. Zuckerberg ayrıca Donald Trump’ın yemin töreni için 1 milyon dolar bağışladı.

 LGBT VE ÇOCUKLAR

Meta; LGBT propagandasına yönelik her eleştiriyi nefret suçu sayıyor. New Mexico Başsavcısı, Meta’yı çocukların cinsel saldırılara uğramaları konusunda bir platform olmak ve gerekli önlemleri almamakla suçlayan bir dava açtı.

SEÇİMLERİ MANİPÜLE ETME

Cambridge Analytica Skandalı:

İngiletere merkezli bir şirket 2010’lu yılların başından itibaren, milyonlarca Facebook kullanıcısına ait verileri toplayıp kullanıcılara özel siyasi propaganda içerikli reklamlar hazırlamıştı. Bu sayede 2016’da Donald Trump’a Beyaz Saray yolunu açan seçimlere ve aynı yıl yapılan, İngiltere’nin AB’den ayrılmasıyla sonuçlanan Brexit referandumuna direkt etki edilmişti.

FİLİSTİN KARNESİ

2021 yılında Doğu Kudüs’ün Şeyh Cerrah semtindeki Yahudi işgalcilerin insanları evlerinden etmesi sürecinde şirketin Filistin yanlısı içerikleri sansürlediği belirlenmişti. İnsan Hakları İzleme Örgütü, konuya dair hazırladığı raporda sahada yaşanan güç dengesizliği ve hak ihlallerinin çevrimiçi ortamda da tekrarlandığı uyarısında bulunmuştu. Bu uyarının ardından Meta’nın başvuruda bulunduğu bağımsız bir kuruluş olan BSR, yaptığı denetimlerin ardından Eylül 2022’de hazırladığı raporu açıkladı. Rapor uzun ama Meta’nın tavrıyla ilgili en çarpıcı cümle şu: “Filistinli kullanıcıların ifade özgürlüğü, toplanma özgürlüğü, siyasi katılım ve ayrımcılık yapılmama hakları ve dolayısıyla Filistinlilerin deneyimleri hakkında bilgi ve içgörü paylaşma yetenekleri üzerinde olumsuz bir insan hakları etkisi yaratılmıştır.”

Sivil toplum kuruluşları, Kasım ve Aralık 2023’te Filistin halkına destek mesajı içeren, barışçıl 1049 mesajın Meta tarafından sansürlendiğini raporladı. Meta 60’tan fazla ülkeden gelen bu barışçıl içerik taşıyan mesajları sansürlemekle kalmadı, aynı zamanda yaklaşık 6 milyon takipçisi olan sosyal medya ve dijital insan hakları aktivisti Shaun King’in hesabını Gazze ile ilgili gönderileri nedeniyle kapattı. BBC’nin yaptığı bir çalışmaya göre Facebook ve Instagram’ın çatı şirketi META, 7 Ekim’den sonra Filistin merkezli medya kuruluşlarının erişiminin yüzde 77 oranında düşmesini sağlarken, İsrail medya kuruluşlarının erişimini yüzde 100 arttırmış. Eski Meta çalışanları BBC’ye bu dolaylı sansürün bir kod değişikliğiyle kolayca yapılabildiğini anlatttılar.

Meta, Hamas Lideri Haniye için gıyabi cenaze namazı kıldıran Diyanet İşleri Başkanlığı’nın canlı yayın hakkını 1 ay askıya aldı. Malezya Başbakanı’nın Haniye ile Katar’da yaptığı görüşmenin videosunu kaldırdı.

VERİ GÜVENLİĞİ

Teksas Biyometrik Veri Davası (2024): Meta, Teksas’ta biyometrik verilerin izinsiz kullanımı nedeniyle açılan davada 1,4 milyar dolar ödemeyi kabul etti.

İrlanda Veri Koruma Komisyonu (DPC) Tarafından Verilen Ceza (Eylül 2024): Kullanıcı parolalarını yeterince koruyamaması ve veri güvenliği ihlali yaşanması nedeniyle  DPC, Meta’ya 91 milyon euro ceza verdi. 

İrlanda Veri Koruma Komisyonu (DPC) Tarafından Verilen Ceza (Aralık 2024): 2018’de güvenlik açığı nedeniyle 29 milyon Facebook kullanıcısının bilgilerinin çalındı. DPC, Meta’ya 251 milyon euro ceza verdi.

TEKNOLOJİ DEVLERİNİN TEKELLEŞME DAVALARI

APPLE:

ABD Adalet Bakanlığı, cep telefonu piyasasını tekelleştirme ve rekabeti yok etme suçlamalarıyla teknoloji devi Apple’a kapsamlı bir dava açtı. New Jersey’deki yerel mahkemede açılan davada Apple, cep telefonu uygulamalarının satıldığı App Store üzerindeki kontrolünü istismar etmek, kullanıcı ve yazılımcıları App Store içine “kilitlemekle” suçlanıyor. Apple’ın uygulama mağazasında “tehdit olarak” gördüğü uygulamaları engellemek için yasa dışı adımlar attığı ve rakip uygulamaları “daha az çekici” sunduğu iddia ediliyor. Apple ise suçlamaları reddediyor ve iddialara karşı “güçlü şekilde mücadele edeceğini” söylüyor. 15 eyaletin ve District of Columbia’nın da başsavcılarının da müdahil olduğu dava, şu ana kadar Apple’a karşı açılanların en kapsamlısı.

Avrupa Komisyonu, müzik platformu Spotify tarafından 2019 yılında yapılan antitröst şikayeti sonrası soruşturma başlattı. Apple’ın iOS kullanıcı deneyiminin her yönünü kontrol ettiği ve geliştiricilerin App Store’da yer alabilmeleri için uymaları gereken hüküm ve koşulları belirleyerek adil olmayan ticaret koşullarına yol açtığı ve AB kurallarını ihlal ettiği tespit edildi. Apple’a ‘App Store uygulamalarında hakim konumunu kötüye kullandığı’ gerekçesiyle 1,8 milyar euro (2 milyar dolar) para cezası verildi.

Fransız Rekabet Kurumu, 2020 yılında Apple’a ülkedeki bağımsız satıcıları engelleyen tedarikçi firmalarla yaptığı “rekabet kurallarına uymayan” anlaşmalar nedeniyle 1.1 milyar Euro rekor ceza kesti. Ancak Apple’ın itirazı üzerine ceza 372 milyon euro’ya indiridi. 

META: AB 2024

Avrupa Komisyonu, Kasım 2024’te Facebook’un çatı şirketi Meta’ya sosyal ağlar pazarındaki hakim konumunu kötüye kullandığı gerekçesiyle 797,72 milyon euro para cezası kesti.

 Avrupa Komisyonu’nun yürüttüğü bu tekelleşme soruşturması, Meta’nın rakiplerine karşı pazar hakimiyetini kötüye kullandığı iddialarına dayanıyor. 2019 yılında başlatılan soruşturma, Meta’nın Facebook platformu üzerinden topladığı verilerle ücretsiz hizmetler sunduğu, ancak bu verilerden kâr elde ettiği yönündeki suçlamalarla ilgili. Aralık 2022’de yapılan ön bulgulara göre, Meta’nın çevrimiçi sınıflandırılmış reklamlar pazarında rekabeti bozduğu ve bu verileri kullanarak kullanıcılarına reklam satışı gerçekleştirdiği tespit edildi. Eğer Meta suçlu bulunursa, şirket, 2023 yılı için yaklaşık 135 milyar dolar olan yıllık gelirinin yüzde 10’una kadar para cezasıyla karşılaşabilir. 

AMAZON 

ABD’de Amazon’un gizli bir algoritma kullanarak fiyatları 1 milyar dolardan fazla artırdığını ve bu yolla tüketicilerden haksız kazanç elde ettiğini iddia edildi. Kasım 2023 yılında açılan ‘Gizli Fiyat Artırma Algoritması’ hala sürüyor. İtalya’da rekabet denetleme kurumu, 2024 yılında piyasadaki hakim pozisyonunu kötüye kullandığı gerekçesiyle teknoloji devi Amazon’a 1,1 milyar euro ceza kesti.

Avrupa Birliği Amazon’a perakende rekabetine zarar vermek, büyüklüğünü ve veri tabanını haksız avantaj elde etmek suçlamasıyla dava açtı. Covid-19 salgını ile dünya ticaretinde oynadığı rol daha da büyük hale gelen Amazon’un bu pozisyonunu küçük ve orta büyüklükteki işletmeler aleyhine kullanıyor olduğuna ilişkin bir karar verilirse küresel cirosunun yüzde 10’u kadar bir para cezası kesilebilir. Bu da 2019 rakamı olan 280 milyar dolar üzerinden hesaplandığında en az 28 milyar dolara denk geliyor.
 
GOOGLE

Google’ın dominant arama motoru özelliğini sürdürebilmek için cep telefonu cihazları, uygulama ve operatörlere sadece 2021 yılında 26 milyar dolar ödediği ortaya çıktı. Teknoloji yatarım ve yönetim firması Bernstein analistlerine göre açılan davaların sadece tekelcilik iddiaları 100 milyar doları bulabilir. 2020’de ABD Adalet Bakanlığı ve 38 eyalet başsavcısı Google’ın internet araması ve arama reklamcılığı konusunda“yasa dışı tekel” oluşturarak Sherman Antitrust Yasası’nı ihlal ettiği gerekçesiyle dava açtı. Ocak 2023’te ise, Adalet Bakanlığı Kaliforniya, Colorado, Connecticut, New Jersey, New York, Rhode Island, Tennessee ve Virginia eyaletlerinin başsavcılarıyla Google’ı dijital reklamcılık sektöründe tekelcilik yapmakla suçlayan bir dava açtı.

Kaliforniya, Oakland’daki mahkeme Google’a kullanıcılarının gizliliğini ihlal ettiği gerekçesiyle 5 milyar dolarlık dava açtı. Google uzlaşma yolunu seçti. Oakland’daki ABD Bölge Hakimi Yvonne Gonzalez Rogers, 5 Şubat 2024’te yapılması planlanan duruşmayı beklemeye aldı. Uzlaşma şartları açıklanmazken avukatlar, arabuluculuk yoluyla bağlayıcı bir ön protokol üzerinde anlaştıklarını belirttiler. Google’a ilişkin davacıların avukatı David Boies, anlaşmanın değerini 5 milyar dolardan, 7,8 milyar dolara kadar çıkarttığını belirtti. 2009 yılında Microsoft tarafından desteklenen PR firması Infederation LTD, AB Komisyonuna Google’ın, alışveriş konusunda kendi hizmetlerini ön plana çıkararak, yetkisini kötüye kullandığını iddia ederek şikayette bulundu. 10 Kasım 2010 tarihinde AB komisyonu, resmi soruşturma başlattı. 2017 yılında her aramayı Google’ın kendi alışveriş sitesine yönlendirdiği tespit edildi ve şirketin 2016 yılındaki gelirinin yüzde 2.5’u kadar bir miktar olan 2.4 milyar euro ceza kesildi. Google karara itiraz etti, ancak Avrupa Adalet Divanı, Google’a 2,4 milyar euroluk rekor cezayı onayladı. Bu, AB tarafından şu ana kadar verilen en yüksek kesinleşmiş para cezası.

ANDROİD SORUŞTURMASI

2013 yılında Nokia, Mircosoft, Oracle gibi şirketlerin de aralarında bulunduğu 17 şirketten oluşan FairSearch isimli girişim, Google’ın mobil cihaz üreticisi şirketlere cihazlarında YouTube ve Google Maps gibi uygulamaların bulunması karşılığında android iletişim sisteminden ücretsiz yararlanmasına izin verdiği gerekçesiyle AB’ye şikayette bulundular. 2015 yılında AB resmi soruşturmayı başlattı. Soruşturma devam ederken Google Alphabet şirketini kurdu ve Google bir anda bu şirketin kolu haline geldi. Bir yıl sonra AB komisyonu Google’ın Android işletim sisteminin piyasada haksız rekabet kurarak AB’nin antitröst yasalarını ihlal ettiğine karar verdi, 4.3 milyar euro ceza kesildi. Google kararı temyize götürdü.

ADSENSE SORUŞTURMASI

AB komisyonu Google’a, internet reklamlarıyla ilgili hizmeti AdSense’de piyasa hakimiyetini kötüye kullandığı için 2016 yılında soruşturma başlattı. Komisyon 2019 yılında Goggle’ı piyasadaki hakimiyetini kötüye kullandığı gerekçesiyle 1.49 milyar euro cezaya mahkum etti. Google karara itiraz etti. AB’nin en yüksek mahkemesi Avrupa Adalet Divanı yapısı içinde yer alan Genel Mahkeme, 5 yıl önce kesilen 1.49 milyar euro para cezasını yürürlükten kaldırdı. Mahkeme, Komisyonun Google’a yaklaşık 1.5 milyar avro para cezası verdiği kararda yer alan sözleşme maddelerinin süresinin değerlendirilmesinde hatalar yapıldığına hükmetti. Google’a toplamda 8,25 milyar euroya mal olan üç para cezasından biri olan AdSense cezası, 2010 yılında Microsoft’tan gelen bir şikayet üzerine başladı.

 İngiltere Rekabet Temyiz Mahkemesi, haziran 2024’te Google’ın dijital reklamcılık alanındaki uygulamalarının rekabet karşıtı olduğunu belirleyerek, şirkete karşı 13.6 milyar sterlinlik devasa bir dava açılmasına karar verdi.

KİŞİSEL VERİ GÜVENLİĞİNİ İHLAL, VERİ SIZDIRMA, SİRİ DAVASI 

Apple, 3 Ocak 2025 yılında iPhone ve diğer cihazlarda kullanan sesli sanal asistan ‘Siri’nin kullanıcıların rızaları dışında konuşma kaydetmesi sonrası açılan davada 95 milyon dolar ödemeyi kabul etti. Beş yıl önce açılan davada ‘Siri’nin istek dışı etkinleştirildiği ve kullanıcıların rızaları dışında kayıt yaptığı iddia ediliyor. Ayrıca konuşmaların tüketicilere özel ürün belirlemek isteyen reklam şirketleriyle paylaşıldığı belirtiliyor. Apple suçlamaları başından beri reddetti, ancak yine de mahkemeyle anlaşma yoluna gitti.

Facebook, Instagram ve WhatsApp’ın sahibi Meta Platforms’a ABD’ye kullanıcı bilgilerini sızdırdığı gerekçesiyle 2023 yılında AB tarafından 1,3 milyar dolarlık rekor para cezası verildi.

TEKNOLOJİ DEVLERİNİN MEDYA TELİF HAKKI DAVALARI

AVRUPA: 

Google’a aralarında Axel Springer ve Schibsted’in de bulunduğu 32 medya grubu, haberlerini yayınlayarak bu medya şirketleri ile haksız rekabet yaratarak gelirlenin düşmesine sebep olduğu gerekçesiyle 2.1 milyar euroluk dava açıldı.

 HOLLANDA: 

Hollanda da İngiltere gibi ulusal medyanın dijital reklam kayıplarının Google tarafından karşılanmasını istiyor.

 FRANSA: 

Fransa Rekabet Kurumu, Mart 2024’te Google’a, içeriklerini kullandığı Fransız yayıncılara yeterli ücret vermediği için 250 milyon euro ceza kesti.

 KANADA: 

Google, Çevrimiçi Haberler Yasası’ndan muaf tutulmak amacıyla, Kanada Gazetecilik Kolektifi aracılığıyla medya kuruluşlarına ödeme yapmayı kabul etti. Şirket, fonların dağıtımı için federal düzeyde kurulan, kar amacı gütmeyen Kanada Gazetecilik Kolektifi’ne toplamda 100 milyon Kanada doları (70 milyon dolar) aktardı.

YAPAY ZEKA DAVALARI

Teknoloji şirketleri hayatımıza son üç yıldır girmiş olan yapay zeka teknolojisini eğitmede de telif ve kişisel verileri ihlal ediyor. Piyasa değeri 157 milyar dolara çıkan OpenAI dominant ChatGPT modeliyle en fazla dava ile karşı karşıya olan şirket. Gemini’yi geliştiren Google’ın da bütün Gmail ve diğer mesajlaşma verilerini izinsiz olarak yapay zeka modelini geliştirmek için kullandığı öne sürülüyor. Meta’nın da aynı şekilde sosyal medya üzerindeki mesajlaşmaları ve fotoğrafları Llama’yı eğitmede kullandığı iddia ediliyor. Ancak teknoloji çok yeni olduğu için davalar da yeni yeni açılmaya başlanıyor. İşte bu davalardan bazıları: 

New York Times gazetesi, ChatGPT’nin eğitiminde haberlerinin telifsiz olarak kullanıldığını, hatta arşivinin de özel olarak bu teknolojinin eğitiminde önemle değerlendirildiğini belirterek dava açtı. Kaybının milyarlarca dolar olduğunu öne süren NYT davadaki kanıtların şirketin mühendisleri tarafından yanlışlıkla silindiği ortaya çıktı. Dava devam ediyor. 95 bin üyesi bulunan Musiki eserleri alanındaki Alman meslek birliği GEMA, OpenAI aleyhine telif hakkı ihlali gerekçesiyle dava açtı.

Hindistan’da Asian News International (ANI) kasım ayında OpenAI’ye telifli haberlerini izinsiz kullandığı için dava açmış ve 20 milyon rupi (230 bin dolar) tazminat talebinde bulundu. Ülkede bulunan 450 TV kanalı ve 17.000 gazete de bu davaya müdahil olmak için harekete geçti. Davaya katılmak isteyen haber kuruluşları arasında The Indian Express, The Hindu, The India Today grubu, milyarder Gautam Adani’nin sahibi olduğu NDTV gibi Hindistan’ın en köklü medya grupları yer alıyor. 

Kanada’da Toronto Star, Canadian Broadcasting Corporation (CBC) ve Globe and Mail gibi büyük medya kuruluşları ChatGPT’nin ana şirketi OpenAI aleyhinde telif hakkı ihlali yüzünden dava açtı. Bu kuruluşlar, OpenAI’nin izinsiz kullandığı her bir makale için 20.000 Kanada doları tazminat talep ediyor. 

Pulitzer Ödüllü yazar Michael Chabon, yazar George R.R. Martin ve diğer 16 yazar, eserlerinin yapay zeka modellerini eğitmek için izinsiz kullanıldığı gerekçesiyle OpenAI’a dava açtı.