Tasvirlerle Miraç şehirleri

Ayşe Taşkent ve Nicole Kançal-Ferrari’nin editörlüğünde hazırlanan 2 ciltlik “Osmanlı Kültür Ortamında Miraç ve Yolculuk Durakları” kitabı Dergah Yayınları’ndan çıktı. Ulusal ve yabancı müze, kütüphane, kurumlar ve şahsi koleksiyonlarda yer alan Miraç ve kutsal mekanlarla ilgili dünyanın dört bir yanına dağılmış görsellerin toplandığı kitapta, Türk ve yabancı akademisyenler tarafından kaleme alınmış 26 makale yer alıyor. 2017 yılında, resimli el yazmalarında yer alan miraç sahneleri ve kutsal şehir tasvirlerinin tıpkı basımlardan oluşan bir sergi ve ona eşlik eden bir katalog olarak planlanan eser, 5 yıllık bir emeğin ürünü.

Kitapta bulunan makaleleri ve görselleri, temelde iki konu etrafında bir araya getirdiklerini söyleyen Ayşe Taşkent, bunlardan birincisinin Miraç hadisesi, ikincisinin ise İslam tarihinde özel bir yer edinen Mekke, Medine ve Kudüs şehirleri olduğunu ifade etti. Taşkent, kitabın içeriğiyle ilgili şu bilgileri verdi: “Kitabımızın 1. cildi miraç konusunu edebiyat, felsefe, tasavvuf, musıki ve İslam görsel kültürü bağlamında ele alıyor. 2. cilt ise İslam dünyasında özel bir yere sahip Mekke, Medine ve Kudüs gibi kutsal mekanlara hasredildi. Kitabımızda bu üç kutsal şehri konu edinen görsel temsilleri incelemeye çalıştık.”

FARKLI SANATLARLA ETKİLEŞİM

İngilizce olarak da yayınlanan kitapta çeşitli sanatlar arasındaki etkileşime dikkat çekmek istediklerini söyleyen kitabın ikinci editörü Kançal, “Biz kitabımızda İslam kültüründe, özellikle Osmanlı kültür ortamında Miraç ve kutsal mekânların, edebiyatta, musikide ve görsel tasvirlerde nasıl işlenmiş olduğuna yoğunlaştık. Ancak özellikle vurgulamak istediğimiz şey bu farklı disiplin ve sanat dallarının birbirini açıkladığı, birbirini beslediği ve birbirini yorumladığıdır. Yani Miraç hakkındaki dinî ve tasavvufî literatürü, edebî eserler ile onların musiki formundaki icrasından ve görseller de bunların tümünden ayrılmaz. Örneğin dua kitaplarında yer alan üç kutsal şehrin görsel tasvirleri, onların dinî ve edebî anlatılarından bağımsız değerlendiremeyiz.”

İSRA/MİRAÇ VE BURAK

Her iki ciltte Türk ve yabancı akademisyenlerin makaleleri olduğu gibi kitabın editörlerinin de birden fazla makalesi mevcut. Felsefe ve tasavvuf literatüründeki Miraç anlatıları ve İbn Sînâ’ya atfedilen Miraçname metni hakkında iki makale kaleme alan Taşkent, Peygamber Efendimiz’in bineği Burak’ın hem edebî eserlerde hem resimlerde sözel ve görsel olarak sevilerek tasvir edildiğini söylüyor. “Burak resmi, kompozisyonlardaki farklılıklara rağmen edebî eserlerde betimlenen Burak’ın özellikleriyle karşılıklı etkileşim içinde biçimlenmiş. Burak, şairlerin ve sanatçıların geniş hayal güçlerinin ürünü olan çeşitli unsurlarla süslenmiş, literatürdeki anlatılardan ilham alan zengin, süslü, alegorik, sembolik, olağanüstü özellikler yüklenmiştir.”

MELEKLERİN KANATLARI

Kançal da diğer makalelerinin yanısıra Hz. Peygamber’in Miraç sahnelerinde yer alan muhteşem melek tasvirlerinden yola çıkarak metinler ve resimler arasındaki çok katmanlı bağlantıları irdelediğinin altını çiziyor: “Meleklerin kanatları bahsi Kur’an-ı Kerim’de geçtiği için İslam sanatında bildiğimiz melek tasvirlerinin ortaya çıkma imkanı doğdu. Allah’ın mevcut olduğu ancak görülemediği düşüncesi, İslam resim sanatına, tıpkı İslam hat sanatında olduğu gibi, nüfuz etmiş ve dolayısıyla resimlerdeki motifler kutsala bir gönderme, birer görsel mecazdan ibarettir.”