Dilber Hala nasıl bir örnek?

Aslı Dağarcıkoğlu'nun haberi

Peki şiveler doğru kullanılıyor mu? Bu konuda en başarılı ve en hatalı diziler hangileri? İşte yanıtları

Avrupa Yakası, Elveda Rumeli, Adanalı... Oyuncuları, diyalogları, müzikleri sayesinde milyonlarca kişi tarafından izlenen bu diziler reyting rekorları kırıyor. Öyle ki izleyicilerin birçoğu dizilerde oynayan karakterleri benimseyerek kendileriyle özdeşleştiriyor ve hatta onlar gibi konuşmaya çalışıyor. Avrupa Yakası dizisindeki Dilber Hala’nın ‘hoşşik, zaar’ı, Laz Dursun’un ‘Ne oldi rengin soldi’ repliği hayatımıza dizilerle giren sözcüklerden sadece birkaçı. Ancak gelin görün ki bölüm tekrarlarıyla bile izleyicileri ekran başına çeken bu dizilerdeki şiveler, doğru ya da yanlış kullanımıyla dilbilimciler ve televizyon eleştirmenleri tarafından çoğu kez tartışma konusu olarak da karşımıza çıkıyor.

DİLBER HALA İYİ ÖRNEK DEĞİL

90’lı yıllarda özel televizyonların kurulmasıyla hayatımıza giren diziler zamanla her kanalın prestiji haline geldi. Yıllar önce kendi şiveleriyle konuşan oyuncuların diyalogları beğenilmeyip seslerinin üzerine düzgün İstanbul Türkçesiyle dublaj yapıldığı dizilerde şimdi şiveler revaçta... Öyle ki hemen her dizide yöresel bir karaktere rastlamak mümkün. Şivelerin dizilerde moda haline geldiğini belirten Dil Derneği Başkanı Sevgi Özel, dizilerde şivelerin çok yoğun kullanıldığına ve bu durumun da dili bozduğuna dikkat çekiyor: ‘Çoğu zaman şivelerin yanlış kullanıldığını görüyorum. Hatta yalnızca dizilerde değil 10 yıl önce farklı konuşan şarkıcılar, türkücüler de artık programlarında yerel ağızla konuşmaya başladı. Bu durum toplumu da kötü etkiliyor.’

Özel’e son zamanlarda şive kullanan karakterlerin bulunduğu diziler arasında hangilerinin dikkatini çektiğini sorduğumuzda ise şunları anlatıyor: ‘Bugünlerde yerel ağzın sıkça kullanıldığı Baba Ocağı ve Avrupa Yakası dizileri dikkatimi çekiyor. Adana ağzını kullanan Dilber Hala karakteri bence yeterince incelenmeden oluşturulmuş. Çünkü Orta Anadolu, Kayseri, Malatya, Maraş ağzını çağrıştırıyor.’

Dizilerdeki şive kullanımını eleştirenler arasında Türkçe Gönüllüleri Dil İzleme Grubu Başkanı Hüseyin Movit de bulunuyor. Özellikle son yıllarda, dizilerdeki şivelerde kötü örneklerin verildiğini belirten Movit, bu durumun Türkçe’yi olumsuz etkileyerek geri götürdüğünü söylüyor: ‘Bunların yaşanmaması için senaristler mutlaka bir düzeltmen kullanmalılar. Ama kullanmadıkları için sürekli şive anlamında yanlışa düşüyorlar. Aynı şekilde şive kullansalar da abartıya kaçmamalı, bir renk olarak kullanmalılar.’

GARANTİLİ REYTİNG

Kültürel zenginliği yansıtan şivelerin keşfedilmesi hemen her dizide bir şivenin kullanılmasını beraberinde getiriyor. Bu durum kuşkusuz televizyon eleştirmenlerinin de dikkatini çekiyor ve bu eleştirmenlerden biri de Sabah gazetesinden Yüksel Aytuğ. Ekranlarda son günlerde özellikle Canım Ailem, Akasya Durağı, Adanalı ve Avrupa Yakası dizilerinde sıkça şive kullanıldığını söyleyen Aytuğ, bu durumun dramalarda doğal olduğunu belirtiyor. Dizilerde sadece reyting oltası olarak yapıştırma şiveler de kullanıldığının altını çizen Aytuğ şunları anlatıyor: ‘Anadolu genelinde deneklerin sayısının artması yapımcıları, Anadolu’yu keşfetmeye yöneltti ve onlara birer etnik reyting oltası sallandırdılar. Zaten göç alan büyük şehirlerde de kırsal kökenli insanların ağırlıklı denekler olduğunu söyleyebiliriz. Dolayısıyla şiveler bir reyting garantisi gibi kullanılıyor.’

Aytuğ, komedi unsuru olarak kullanılan Laz karakterlerin mecburiyetten kullanıldığı zaman istenilen etkinin sağlanamadığını söylüyor. Dizilerdeki şive kullanımının doğru şekilde olması için dil danışmanlarının kullanılması gerektiğini de belirten Aytuğ şöyle konuşuyor: ‘İkinci Bahar dizisi Antep şivesini uzmanından öğrenen ilk profesyonel ekip olarak hatırlıyorum. Sadece kulaktan dolma bilgilerle bir şivenin hakkının verileceğini düşünmüyorum. Mesela Adanalı’da Oktay Kaynarca’nın şivesini Adanalılar pek tasvip etmiyor. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu şivesine yakın olduğunu düşünüyorlar. Ayrıca Laz şivelerinin ise çok abartılı kullanıldığından şikayet eden Karadenizli izleyiciler var. Bu konuda özenli davranılması gerekiyor.’

Eğitimli olanlar iyi konuşabilir

Asmalı Konak dizisi ve O...Çocukları filminde şiveli konuşan bir karakteri canlandıran İpek Tuzcuoğlu, yöresel şiveyle konuşmak için ders almadığını söylüyor: ‘Ben ilk Asmalı Konak’ta şiveyle konuşmuştum ve tamamen Nevşehirli, Ürgüplü kadınları gözlemleyerek o şiveyi oturtmuştum. Aynı şekilde O... Çocukları’nda da kullandığım şiveyi tamamen gözlemlerim sonucunda uyguladım. Bu fonetik bilimiyle ilgili bir şey. Benim gibi konservatuar eğitimi alanlar şiveleri kolaylıkla uygulayabilir. Son zamanlarda dizilerde iyi şive kullananların başında ise bence Binnur Kaya ve Uğur Yücel geliyor. Bu da zaten onların ne kadar iyi ve usta oyuncu olduklarını gösteriyor.’

Çok da olumsuz bakmamak gerek

ÖZELLİKLE son aylarda krizin de etkisiyle durgunlaşan dizi sektöründe yöresel şivelerin kullanılması reytingleri de biraz olsun etkiliyor. Yapımcıların çıkış yolunu artık şivelerde aradığını söyleyen Milliyet gazetesi televizyon eleştirmeni Sina Koloğlu, çok fazla dizi olmasının şive kullanımını artırdığını düşünüyor: ‘Dizi sayısı artınca ister istemez Anadolu’nun değişik yörelerindeki tiplemeler dizilere girmeye başladı. Bu, ilk kez ağa dizileriyle başladı; sonra biraz Karadeniz girdi. Şimdi ise Adana modası yaşanıyor. Önemli olan doğru mu, yanlış mı yapıldığı... Ama bu duruma çok da olumsuz bakmamak gerekiyor.’