Alparslan’ın türbesinde kazı çalışması

Türkmenistan’a resmî ziyareti çerçevesinde 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ile Türkmenistan Devlet Başkanı Sayın Gurbanguli Berdimuhamedov’un huzurlarında Aşgabat’ta Sultan Alparslan’ın Mezarının Bulunması ve Türbe İnşası Projesi protokolü imzalanmıştı.

Bu kapsamda 2013 yılı Haziran ayında TİKA tarafından belirlenen Türk bilim heyetince mahallinde gerçekleştirilen incelemeler, Sultan Alparslan’ın mezarının potansiyel olarak Kadim-i Merv tarihi kent sınırları dâhilindeki 5 ayrı bölgede aranması fikrini ortaya koymuştu. 

Bilim Heyetinde bulunan uzmanlarca 5 etap olarak planlanan ve yaklaşık 4 yıllık süreyi kapsayan projenin ilk etabı içerisinde jeofizik incelemeler ve topografik haritalandırma çalışmalarının yapılması öngörülmüştü. Bu kapsamda, Sultan Alparslan’ın mezar yerinin tespiti amacıyla 2013 yılında arazi incelemeleri ve harita çalışmaları tamamlandı. Akabinde Türk ve Türkmen Bilim Heyetinde yer alan uzman ve akademisyenler ile Türkiye’de konuyla ilgili çalışmalar yapan bilim adamları Sultan Alparslan ve Merv: Tarihi Kaynaklar ve Araştırmalar konulu uluslararası çalıştayda bir araya gelerek kazı yapılacak alanlar konusunda görüşlerini paylaştılar. Çalıştay sonrası, TİKA tarafından genişletilen kazı heyeti tarafından yapılan değerlendirmeler neticesinde ilk kazı yapılacak yer olarak Sultan Sencer Türbesi’nin etrafı belirlendi. Kazının Eylül döneminde başlatılmasının uygun olacağı hususu paylaşılarak Türkmen heyetiyle mutabakata varıldı.

15 Eylül 2014 tarihinde Selçuk Üniversitesinden Prof. Dr. Osman Eravşar, Prof. Dr. Haşim Karpuz ile Gazi Üniversitesinden Prof. Dr. Halit Çal’ın eş Başkanlığı’nda kazı çalışmaları başlatıldı. Selçuk Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Marmara Üniversitesi ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi’nden olmak üzere toplam 28 kişilik bilim adamı kazı çalışmalarına farklı tarihlerde katılacak. Kazı çalışmalarına Türkmen tarafından Türkmenistan Kültür Bakanlığı Tarihi ve Kültürel Eserleri Koruma Öğrenme ve Restorasyonu Genel Müdürlüğü yetkililerinin yanında, İlimler Akademisi Arkeoloji ve Etnografi Enstitüsü’nden Prof. Dr. Tirgeş Hocaniyazov, Dr. Kakacan Bayramov ve Dr. Ecegül Muradova katılıyor.

Merv’in Selçuklu Devleti’nin hem kuruluş hem de yıkılış süreci içinde oynadığı rol göz önüne alındığında, kentin Selçuklu kimliğinin gösterilmesi ve bu kimlik içinde Sultan kabirlerinin tespit edilerek kazılar sırasında elde edilecek buluntularla birlikte sergilenmesi her iki ülkenin ortak tarih ve kültürlerine katkı sağlaması açısından büyük önem arz ediyor. Söz konusu projeyle Sultan Alparslan Türbesi’nin yerinin keşfiyle birlikte, Selçuklu kültürünün bölge ölçeğinde varlığının sergilenmesi ve gösterilmesi hedefleniyor. TİKA’nın koordinasyonunda yürütülen proje çalışmalarına, Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı personel ve bilimsel donanım desteği ile katkı sağlıyor.

Bilindiği üzere, Sultan Alparslan’ın 1072 yılında Horasan seferi sırasında Berzem Kalesi komutanı Yusuf tarafından hançerlenerek şehit edilmesi üzerine, naaşı Merv’e getirilmiş ve babası Çağrı Bey’in de gömülü olduğu Cuma Camisi içindeki türbeye defnedilmişti. Merv’de tarihi süreç içinde inşa edildiği bilinen üç Cuma Camisinden hangisine gömüldüğü tarihi kaynaklarda belirtilmediğinden ve ayrıca bu Cuma Camilerinin yerleri de bilinmediğinden, öncelikli olarak yerlerinin bulunması amacıyla arkeolojik kazı çalışmalarına başlanıldı. Öncelikli hedef olarak türbenin Macan (Mencan) Cuma Camisi yakınlarında olduğu değerlendirmesi kazı ekibi tarafından yapılmış, bu bağlamda kazı çalışmalarına Sultan Sencer Türbesi’nin çevresinde belirlenen, iki farklı bölgede başlanıldı. 2014 yılı içinde Kazı çalışmalarının 45 gün sürmesi planlandı.

Son olarak bölgede yapılacak çalışmaların sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi ve gerekli eşgüdümün sağlanabilmesini teminen Bayramali’de ofis ve kazı evi kurularak kazı faaliyetlerinde bulunan ilim adamlarının hizmetine sunuldu. Kazıda bulunacak eserlerin konservasyonu ve kataloglanması bu merkezde yapılabilecek.