Osmanlı’da kamu’ya amme denirdi malumunuz.

Şeyhülislam Ali Efendi, tam yirmi üç yıl Osmanlı’da şeyhülislamlık yapmış bir bürokrat. Ama öyle kapalı kapılar ardında değil. Ali Efendi, evinin cumbalı penceresinin başına oturur beklermiş. Aşağıya sarkıttığı zembilinin içine halk, merak ettiklerini yazar bırakırmış. Ali Efendi zembilini yukarı çeker soruları okur, uygun cevapları yazıp fetvasını verdikten sonra aşağıya sarkıtırmış. Genellikle de Osmanlı fetva geleneğine uygun olarak tek kelime ile “yecuz, la yecuz” şeklinde yazarmış cevaplarını.  Bu durumdan halk da memnunmuş, kendileri de…

“Zembil” niteliğine göre deriden, hasırdan ve bezden yapılan sepete denir. Zira günlük kullanımda “gökten zembille inmek” deyimini de sıklıkla kullanıyoruz hâlâ.

Şeyhülislam Ali Efendi’nin zembilleri doğal olarak kısa zamanda yıpranır yırtılırmış. Her zembilini yenilediğinde soranlara ” amme-i davadan zembilleri yırttık! Dermiş.

Bu nedenle adı “Zembilli Ali Efendi’ye” çıkmış!

Amme kelime olarak yerini “kamu”ya bıraksa da devlet için iş yapanlar hâlâ hallerinden şikâyet ediyorlar sıklıkla. Amme-i dava için zembilleri eskitip eskitmediklerini bilmiyoruz ama  “kravat eskittiklerini” biliyoruz.

Osmanlı’da amme işleri kutsaldı, vebali büyük işlerdendi.

Seyfiye, Kalemiye, İlmiye adı altında toplanan bürokratlar devletin işleyişinde çok önemli işlere imza atmakla beraber, yönetimde de söz sahibi idiler.

Seyfiye (Ehl-i seyf) askeri bürokrasiyi Vezir, Beylerbeyi, Sancak denen makamları temsil ederdi. Bu gurup en üst bürokratlardan oluşuyor ve padişah tarafından ataması yapılıyordu.

İlmiye (Ehl-i Şerî) ilimle meşgul olan sınıftı ve Kadı, Müderris, Kazasker gibi makamları temsil ediyordu.

Kalemiye( Ehl-i kalem) Kâtip, Defterdar, Nişancı, Reis’ül Küttap gibi makamları ifade ederdi.

Osmanlıda devlet memuru olmanın ön koşulu Müslüman olmaktı. Bu memurlar vergiden muaftı mesela. Oysa günümüz memurunun maaşının büyük bölümü vergi kesintilerine gidiyor.

Gayr-ı müslimler ise ancak ıslahat fermanıyla birlikte devlet memuru olma hakkını elde edebildiler.

Gelelim günümüze.

Zembilli Ali Efendiden günümüze uzun mu uzun yıllar geçti. Devlet memurluğu “hak için halka hizmet vermek” olmaktan çıkıp insanların kendilerini güvene alıp rahatladıkları bir gelir kapısı olarak görülmeye başlandı.

İşte bütün problemlerimiz de bu anlayışla birlikte büyüdü, çoğaldı ve içinden çıkılmaz hallere dönüştü. Birçok koltuk ve masa biçimsel olarak devleti temsil etse de o memurun şahsi menfaatine hizmet eden “babalarının çiftliğine”  dönüştürüldü ve yağmalandı. Hatta “devletin mali deniz yemeyen keriz” sözleri bile allanıp pullanıp fısıltı gazetesinin sürmanşetine kondu.

Yani zembille dertlere çare arayan değil, zembille menfaat götüren memurlar pencerelerinden sadece istediklerine görünür oldular!

Oysa bu kapı “cümle kapısı” idi bilene.

Bu topraklarda yaşayan herkesin gelebildiği, sığınabildiği, derdine çareler arayabildiği cümle kapısı idi. Devlet Baba önce şefkati, sonra merhameti ve nihayet hatırlamayı bu bürokratlar sayesinde unuttu.

Bu bürokratlar sadece hal-i hazırı düşündüler.

Ne geçmiş ne gelecek vardı onlar için. Kendileri ve ailelerinin bekası için her şey mubahtı. Kâğıtlar zembillere sığmadı, yazılar, çiziler, uzayıp giden yağlı ballı toplantılar yapılan önemli ya da mühim işler arasında sayıldı.

Zembillerin yerlerini kalın ve meşin klasörler aldı.

Ben bunları düşünürken aklıma Osmanlı Hulusi Efendi düşüyor. “Nasihat” adlı şiirini ne zaman okusam aklıma bu şiiri çoğaltıp bütün devlet dairelerinin kapısına çerçeveletip asasım geliyor:  

“Âlemi sen kendinin kölesi, kulu sanma
Sen hak için âlemin kölesi ol, kulu ol

Nefsin hevası ile mağrur olup aldanma
Yüzüne bassın kadem, her ayağın yolu ol.

Garazsız, hem ivazsız hizmet et her canlıya
Kimsesizin düşkünün ayağı ol, eli ol!”

Devlet memurluğu “hak için âlemin kölesi” olmak iken bu duruma nasıl düşürüldü anlamış değilim açıkçası! Bir de hangi bürokratı arasak toplantıdalar mantığını anlamış değilim!

Bu ülkede sanırsınız toplantıdan başka iş yapılmıyor! Sahi ne çok toplantı yapıyoruz böyle, ne kadar uzun, upuzun toplantılar bunlar. Bir süreden beri toplantıların gündemlerine bakıyorum. Şaşkınlıktan aklımı Ali Efendinin zembiline düşürmek faciasıyla karşı karşıyayım, bilesiniz!

Bütün toplantılar bilindik şeylerden oluşuyor. Kerameti kendinden menkul insanlar çıkıp çıkıp bilindik şeyleri söylüyorlar, anlatıyorlar. Dinleyenler oturdukları yerden oflaya puflaya dinlemeye devam etseler de hiç kimse “yahu yeter kardeşim, konuşmayı bırakalım da az iş yapalım” diyemiyor, demiyor.

Niye demiyorlar?

Çünkü alan da satan da memnun ve iş yapacaklarına oturmayı daha sevimli buluyorlar muhtemelen. Hiç kimsenin de zembil yırtmaya gönlü yok onu da anlamış bulunmaktayım.

Bana inanmazsanız deneyin!

Mesela hemen bir bürokratı, bu genel müdür olabilir, daire başkanı olabilir, uzman olabilir arayın sorun bakalım. Sekreter Hanım size yüzde doksan “Filanca Bey toplantılar Efendim, konu neydi?” diye sizi başından sepetleyecektir!

Eskiden sorunlarınız cevaplandıktan sonra isteğiniz yazılı olarak sepetlenirdi size üstelik birinci ağızdan… Şimdilerde ise sekreter hanımlar tarafından dinlenmeden, ciddiye alınmadan biz sepetleniyoruz!

İşin özü bu dostlar…

Amme-i davadan zembiller yırtılmıyor ama arımız yırtılıyor galiba…

Öyle değil mi?

Muhabbetle Efendim! 

Meryem Aybike Sinan/ Haber 7
meryemaybike@gmail.com