Haber7’nin yalancısıyım ben. Aylar önce çıkan habere göre, “insanlar yürümeyi, fareler, kediler, maymunlar ve kuşlarla aynı biçimde” öğrenirlermiş. Demek ki “kendimizi ille de öyle alıp bir yerlere koymamız gerekmiyormuş!”, diye geçirdim içinden. Ala-i İlliyyin ve Esfel-i Safilin arasındaki sarkacımız, biyolojik açılardan hayvanlarla ortak noktalar da içeriyor. 

İnsan olmamız, natürel halden kültürel hale geçmemizle aslında “fıtri” olmanın farkını da içeriyor. Biyolojik varlıktan, duygusal, ahlaki, mantıki varlığa geçişimiz bizi üstün kılan unsurlar. Aristo’nun “insan düşünen hayvandır!” derken kastı da insanın “hayvanlığı” değil, “canlı olması” ve “hayati” işlevleri aslında. 

Hayati işlevlerimiz arasında insanlar olarak “düşünme” de var. Ancak düşünce düşünmek ayrı bir kültürlenme ürünü. Ağlamak ve gülmek de öyle. “Mantık” kelimesindeki “akıl yürütme” ve “ifade etme” anlamı da insanı farklı kılarken, insan eğitimini, insan vicdanının “terbiyesini” (R-B-B kökünden) daha kolay kılmamaktadır. 

İnsanların hayvanlarla münasebetleri ayrı bir konu olarak takıldı aklıma. Neden acaba birine “arslan” deyince seviniyor da; “eşeksin” diye kızıyorduk. İkisi de aslında hayvandı! Evrim teorilerini Darvin ve Adnan Hoca’ya havale ettik zaten. Ancak Kur'an-ı Kerim’de maymunlaşan insanlardan bahsedilmesi, hilkaten rütbe tenzili olarak yer alıyor, biliyoruz. 

Demek ki fark var, ancak bu şekli farklar da değil. Mesela, Kur'an-ı Kerim’de “yük taşıyan eşekler” ifadesi yine yükün kendine değil, mükellefiyete ancak eşek kadar yüklenebilen tutumlara dairdi. Mevlana’nın Mesnevisi’nde anlatılan mesellerin bir kısmı da hayvanları içeriyor; Şems’in Mektubat’ında da hayvanlar var. Kuşlarla ilgili en güzel eserlerden biri de Attar’ın Mantık et-Tayr oldu. Ikarus ve Hezarfen Ahmet Çelebi’nin uçuş denemeleri ayrı bir kuş teorisine kapı aralıyor.

Sonra aklıma doğuştan itibaren hayvanların yaşamaya hazır olduğu için, insanların “hayvanlara aşağılık kompleksi olduğunu” ifade eden Adler geldi. İnsanların yaşama hazır olmaları için muhtaçlık dönemi uzundu, eğitilmesi gerekiyordu yaşamak için, acizdi doğuştan. Ama eğitim aldıkça da hayvanları kat be kat geçtiği, ancak --yine hayvanların aksine-- insanların eğitime ve hatta bizzat gerçeğe direnebilmesi, hatta gerçeği tahrif edebilmesi konusu rahatsız edici bir durumdu. 

Neden fark ya da üstünlük çabasında olmamız gerekiyordu ki? Eğer bu fark hayvanların farklarından geliyorsa, hayvanı tanımlamayan, ona özellikler atfeden yine insandı; insanı taltif etmek için hayvan adlarını kullanmak da insanca bir şeydi. Yani, bazı tasavvuf ekollerinde insan tabiatlarının bazı hayvanlarla ifadesini biliyoruz. Nefsin nasıl “köpek” algısı içinde yansıdığını da. Öte yandan, köpekleri sadakatlerinden dolayı seven de insan. Öte yandan kedileri “nankör” diye bilen de biziz. Sonra batan gemileri neden önce “fareler” terk eder ki? 

Kelile ve Dimne’deki hikâyeler acaba öncü bir anlatı olabilir mi? Ezop ve La Fontaine neden anlatmak istediklerini insanlar üzerinden anlatmadı? Ya da Şeyh Galib’in “Harnâme” güzellemesi acaba eşeğin eşekliğine hakaret anlamına gelir mi? Ya da zayıf ve güçsüz eşekten bahsettiği için Şeyh Galip bir proto-sosyalist olabilir miydi? Açıkça “aldımsa ustamın malını aldım” deyince acaba bir “intihal” davası gerekir mi? Mevlana adına davayı kimin açması gerekir? 

Öte yandan, Orwell’in Hayvan Çiftliği de bir kısım hayvanı karakter olarak kullanır. Eserin sonunda işbirlikçi domuzlarla insanların fark edilemez olduğundan dem vurulur. Devrim’in en sadık ve çalışkan atı Boxer kendisini mezbahada bulmuştur vs. Orwell Bremen Mızıkacılarından aldığı ilhamı, Bolşevik Devriminin heyecanı ve hayal kırıklıklarını anlatmakta kullanır. 

Tamam, Kaptan Cousteau okyanusları ve deniz altındaki hayvanları inceledi ve Müslüman oldu diyelim. (Durum kesinlik kazanmadı. Beşiktaş Adliye’sinden takip etmek lazım!). Koca medeniyetin yükünü taşıyan eşeğin nesli Kayseri’de neden tükendi? Kayseri’de ilk nefesini alan biri olarak bu da aklıma takılan sorular arasında, ama her biri ayrı bir çalışma konusu. Eşekliğime veriniz! Hâsılı, hayvanlar âlemi ayrı bir âlem.

İlk defa bir köpekle bir köpekle tanışmam lise yıllarıma dayanır. Yağmurlu bir bahar günüydü. O da sırılsıklam olmuştu benim gibi. Ben lisedeydim ve o eğitimsiz, tatlı, bembeyaz bir köpekti. Sadece kulaklarında siyahlar vardı. Sonra dostluk ilerledi “aile boyu.” Ağabeyim --ki o zaman da benim “adam olmadığımı” söylerdi--bile sevmişti Kıtmir’imi! Kıtmir de onu sevmişti. Yanından ayrılmaz olmuştu. Bahçeye, tarlaya kadar bizimle gider ve biz uyurken bile yanımızdan ayrılmazdı.

Bir kamyon altında kaldı, ezildi Kıtmir bir gün. Son hatırası, beni kurtar dercesine gözyaşlarıyla gözüme bakması oldu. Öldü. O acıdan sonra bir daha köpek edinmedim. 

Ancak…

Biricik kızımla kedi sevgisi girdi dünyama yedi yıl önce. Sitede bir ayağı yaralı kediyle başladı maceramız. Sonrasında tedavisidir, sevgisidir derken “bizden” oldu Rüya. Ha, bir de zehirlendi ki sormayın! Kızım, veterinerin “bu ölür!” dediği kediyi dua ve gözyaşıyla ayağa kaldırdı. Bir gözyaşı, bir ömür hayatımdan. Sonra Üzüm geldi, sonra Zeytin. Tam ideal “üç çocuklu” aile olmuştuk ki, yeni sürprizler geldi. 

Bizim Üzüm’le takılan bir sarışın kedi vardı. Gelir Üzüm’le beraber balkonda yemek yer, arada içeri girer kolaçan ederdi evi. Dinleme cihazı filan da görünmüyordu üzerinde. Belki deri altında bir şeyler olabilir. Ya da kafatasında! Hani, Mançurya’lı Aday filminin etkisi olsa gerek bu… 

Meğerse evi beğenmiş! Bundan üç ay önce, gaflet anımızda içeri girmiş sarışın kedi. Kütüphanenin tam ortasında açık duran bir valizi bularak oraya yavrulamış! “Mission accomplished!” yani. Bir kitap için aşağıya inince baktım, dört tane yavru! Orhan Veli’nin şiirindeki gibi, “gözleri kapalı” bana bakıyorlardı. Naçar, artık aileye katıldılar. Sonra gözlemler başladı bende. Onca yardım ettiğimiz sarışın, yavrularını valizin içine doğurmuş ve üç metre öteden pıslamaya başlamıştı. 

Sonraları anladık tabii… Annelik refleksiyle yavrularını korumak istiyordu. Tüyleri dikleşiyor, kabarıyordu. Çakma arslan pozlarına giriyor ve yüz hatlarına kadar da “Chucky” olma çabasındaydı. Arada “bizim oğlan” görünüyor ve “gelin hanımla” anlamadığımız bir şeyler konuştuğunu görüyorduk. Belki adlandırma konusunda itilafları vardı, bilemiyorum.

Ama “gelinimiz” tüm sorumlukları üstüne almış gibiydi. Kızdım önce ama sonra hayran oldum sarışın geline. Tek başına yavrularına sahip çıkmak isterken benim gibi bir tehlikeyi bile umursamıyordu. Yanına yiyecek koyarken bile bu tavır. La havle…

Sonra gözleri açılmaya başladı yavruların, üçü sarışındı biri esmer. Daha isimlerini bile koymaya cesaret edemedik. Vatandaşlık numaraları da yok. Vergi numaraları da. Ekmek elden, su gölden hani! Tedavi masrafları da evden…

Sonra kabarmaya başladı yavrular. Gözleri açıldı. Ve anne sarışın her daim yanlarındaydı. Anadolu gibi emziriyordu onları. Sonra çiş yapmalarına diliyle yardımcı oluyordu.  Temizliklerini de onları tek tek yalayarak yapıyordu. Baba gene ortada yoktu.

Bir ay bu fasıl devam etti. Bu arada anne sarışın diğer maharetlerini sergilemeye başladı. Yavrularla oynuyor, bazen kavga ederken aralıyor, bazen ileri koşarak onları  “gelin arkamdan” dercesine davet ediyor, sonra onlara oynamayı ve koşmayı, parende dâhil bazı hareketleri yavrularına öğretiyordu. Ve yavrular ondan gelen her şeyi “rol modeli” gibi alıyorlardı. Artık hem emiyorlar hem yiyecek yiyorlardı kendi başlarına. Yine de annelerinin ayrı bir rolü vardı. Kuru, sulu demeden hangi yiyecek olsa yiyorlardı. Ama onlar annelerini emmeyi tercih ediyordu.

Ve ikinci aya geldik… 

Anne yavrulara kızmaya başlamıştı. Hatta başta bana yaptığı gibi yavrularına pıslıyor, onları itiyordu adeta.  Yavrular şaşırıyordu tepkilerine. Kızdım, “ne diye bunları doğurup da böyle yapıyorsun!” diye, ama onun da hikmeti vardı… Meğerse “bizim gelin” o işi de biliyormuş. Dört yavrusu olup da sütü de yetişmeyince, dışarıya çıkmaya başladı onları kendi başlarına bırakıp. Arada bir yerlerden fare bulup getiriyordu. Onlara gösteriyor, yemelerini bekliyordu. Yani onlara avlanmayı öğretiyordu. Emzirmek bitmişti artık…

Kendi ayakları üzerinde durmalarını bekliyordu. Eğitim bitmişti. Saha uygulaması… İkinci ayın sonunda gelinimiz bir daha görünmedi. Gitmişti işte. Yavrular bize kaldı. Sonra yavruların arasındaki farklara dikkatimiz akmaya başladı. Anne birdi, baba birdi, ama hepsi farklı tavırdaydılar. Kimi kavgacıydı, kimi uyumlu, kimi yanlışlıkla ayağına basınca önce viyaklıyor, ama sonra kucağına alınca patilerinin içindeki pençeleri saklayarak kucağa gelmek istiyordu. Kimi yaklaşmak istemiyordu. Daha neler neler!

Kedilerin hala isimleri yok. Bir tanesi hariç: Adını “Vefa” koyduk onun. Ona da diğerleri gibi muamele ettik. Diğer kediler de üç aylık oldu. Onlar da sağlıklı. Onlar da acıkıyor, susuyor. Kapıyı açınca balkondan içeri “sızıyorlar” hemen.  Onu da aynı şekilde sevdik. Bazen kazayla benim patimi kuyruğunda hissettiği de oldu. Lakin o bambaşka bir şey! Hatta bunun ruhu çok “rafine” diyoruz aramızda Vefa için. 

Vefa çok farklı. Diğerleri verdiğimiz yiyecek ve suya koşuyorlar. Doyunca oyuna dalıyorlar yine. Çıkıp gidiyorlar. Vefa’ya gelince… Arada koltukları tırmalıyor, koltuk takımında silinmez izleri var şimdiden. O yiyecek, su zamanlarında kapıyı açınca yiyeceğe koşmuyor, önce bana geliyor. Kucağıma atlıyor, sarılmak istercesine özlemle, patilerini çarmıha gerilircesine açıyor. Kucaklamak istiyor. Hatta kucağımdayken gözlerini gözlerime dikiyor. İki âşık gibi bakışıyoruz. Aklında ne yemek ne su oluyor. Adeta zorla yemeğini yediriyorum Vefa’nın. Öyle bir şey ki, bir ara adını “Sufi” koymayı bile düşündüm. Öylesine “sofiyane” bir ruhu var. Derviş ruhlu ancak, miskin değil, sabırlı ama hımbıl değil, yaramaz ama nankör değil.

Neden diye merak ettim. Ana’ya bağlı olması mı? Beni annesinin yerine mi koyuyordu? Hayır! Annesi varken de böyleydi Vefa. Aramızda acayip bir rabıta var. Aşk gibi, yuva gibi, vatan gibi. Sıcacık! 

Fareler de en çok ondan korkuyor zaten, hem içerdeki hem de dışarıdakiler. 

Kavalcı da!

Metin Bosnak - Haber 7

mbosnak@metinbosnak.com