Ağlamak çok doğal bir duygusal yoğunlaşma alameti iken, maço kültürlerde algı farklıdır. “Adamlığı” erkek olmakla bir tutar maço kültür. Sadece kadını duygusallıkla ve sadece erkeği akıl ve rasyonalite ile özdeşleştirir. Aslında gülen—hele biraz sesli gülünce—kadına da iyi gözle bakılmaz.

Ağlamak da, gülmek de çok insani duygular olur hissedilince. Taktiksel olmayınca anlam kazanırlar. Diğer mahlûkatta bu özellikler bildiğimiz kadarıyla yoktur. Olanlarda ise fizyolojik bir tepki şeklinde olup duygusallıktan uzaktır.

Sesli gülen erkeğe de “karı” gibi gülmek tarzında bir aşağılama yakıştırılır ki bu aslında erkeği güldüğü için değil, kadınsı sayılan bir özellikle ortak bir hüküm alanı olan erkekliğe bulaştırıldığı içindir.  Onun için "erkekler ağlamaz."  Ağlamak hem Amerikan “frontier” hem tek kanadı kopan Türk maço kültlerinde bir kadınsılık, dolayısıyla bir zayıflık ifadesi sayılır. Bu anlayışın bazı nüveleri Dede Korkut Hikâyeleri’nde erkek çocuğu olanın ak otağa, kızı olanın kara otağa oturmasında belirgindir. Töre’de olan bu algı, aslında İslam’ın öz geleneğinde yoktur.

Bu tür maço mantığının ilk şekillerini eski Yunan ve Roma geleneklerinde de görmek mümkündür. Hıristiyan ve Yahudi geleneğinde kadınlar meta olarak görülmüştür. Cennetten kovulmanın ve fanileşmenin nedeni olarak görülen kadınlar yılanlık, sinsilik ve zehirle özdeşleşen bir resim çerçevesine oturtulmuştur (bkz. Genesis ve Sirach). 

Yahudi geleneğinden kaynaklanan bu bakış Hıristiyanlık döneminde--İsa'nın kimi düşmüş kadınlara gösterdiği merhamet tecellilerine rağmen—Aziz Paul adındaki kadın düşmanı sayesinde yeni boyutlara taşınmış ve özellikle Ortaçağ boyunca artan bir kadından nefret ve kadın düşmanlığına kadar gitmiştir.

Bu yönelimi değiştiren Endülüs Medeniyeti oldu. Erken Rönesans dönemindeki etkisiyle Endülüs, kadının erkek nazarındaki yerini altüst etti. Değişerek günümüze kadar gelen ve kıta farkı gözetmeksizin Batı ülkelerinin ekseriyetinde görülen bir kadın tasavvuru gelişti.  Yahudi, Grek, Roma dönemlerinde kuluçka makinesi olarak görülen kadın, Hıristiyanlıkta Meryem imajıyla yaklaşık onuncu asırdan itibaren değişti. Daha önceleri İsa resimleri kaplamıştı ikona ve resimleri. Sonraları unutulan bir Meryem figürü, ona öykünerek ortaya çıkmaya, edebiyata, resme yansımaya başladı.

Kadim Avrupa geleneğinde ensest ve eşcinsellik çok yaygındı. Özellikle Grek ve Roma dönemlerinde görülen bir husus vardı. Erkeklerin nesil devamı için evlenir, haz için hayat kadınlarına ve kapatmalarına ve safiyeti için sübyanlara, gücü için de erkeklere yönelirdi. Kadın çocuğuna “akraba” bile sayılmazdı. Mesela, Kadim Yunan’da bir yargılama vardır. Sonucunda Apollo, annenin akraba sayılmayacağı için annesini öldüren Orestes’in masumiyetini ilan eder (bkz. Aeschylus’ın Oresteia adlı eseri). Dahası, evlenmekle yaşanan şey, kadınlar için baba ve ağabey sultasından, koca sultasına girmekten ibaretti. Hukuki ve siyasi manada kadının iraptan mahalli yoktu.

Batılı kültürlerin kadına yüklediği kimi anlam ve kimlik yaftaları kadınlara bir tabiat gibi giydirilmiş, erkekler tarafından ve çoğu erkek ve kısmen kadın taifesince de kabul görmüştür. Kadının konumunu aşağılamak için güya psikoloji biliminin verilerinden, kadın anatomisine, kadın biyolojisinden “dini” hükümlere kadar her yol kullanılmıştır. Öyle ki, kadının adet görmesi bile bu cümleden olarak, kadınları suçlu hissettiren bir zül olarak ifade edilmiştir. “Erkeğin eksik olanına” kadın denirdi. Bu eksiklik de kadının erkeğe itaat etmesi gerekçesi oluyordu.

Cahilliye döneminde Arap yarımadasında yaşanan da çok farklı değildi.  Cahiliye adetleri ise sadece İslam öncesi dönemle sınırlı değildir. Cahiliye adetlerinin hâkim olduğu gelenekler cahiliye dönemini, yani İslam öncesi adetleri yaşatan geleneklerdir. Cahiliye bitmedi, dönem dönem haşmeti azaldı. Bazen mitoz bölünmeyle çoğaldı. Şekil değiştirdi, kabuk değiştirdi.  Firavun ölüp, firavunca tavırlar nasıl yaşıyorsa, onlar da yaşadı. 

Asr-ı Saadet tarihte bir dönemle özdeşleşip sonra nisyan anaforunda helezoni çizgilerle kaybolacak değerler değildir. Cahiliye asrını Saadet’e çeviren değerleri yaşayanlar, belki mesut olmazlar; ama bir Ömer’in, bir Ebu Bekir’in dönemine girer. Bir zihinsel zaman tâkından geçip, revaklarla mücehhez olurlar. 

Cahiliyenin kız çocuğunu zül sayması İslam döneminde şiddetle yerilmiştir. Bu tavır zımnen Allah’ın takdir ve insanları kuşatan gayb alanını inkâr, en azından ona itiraz anlamına geliyordu.  En somut cevap ise Hz. Resul’ün neslinin devamının kızından devam etmesiyle oldu.  Hz. Peygamberin erkek çocuğu da oldu ve öldü.  Ve hatta onun ölümüyle ay tutulması gibi hadiseleri eşleştirip anlamlandıranlar oldu.  Onun cevabı da evladının tevekkül idrakiyle aşan Resul’den geldi.  Ne ay ne de güneş insanların ölmesine binaen tutulmazlardı.

Resul-u Ekrem’in hem eşlerine hem, kızına ve genelde insanlara bakışı ortadayken, zaman içinde gelenekte yeni temalar oluştu. Bu gelenek Hıristiyanlıktaki gibi “Madonna” ve “Kötü kadın” arasında gidip gelen bir zaman ve idrak sarkacına endekslendi. Kopmanın tarihini tayin etmek zor, ama varlığı kesin. Kadına ve erkeğe ayrılan alanlarda kesin hatlı ayrışmalar yekûnunu çıkardı. Gitgide belki de “Cennet anaların ayağı altındadır” buyruğunca sadece annemizi veya anne olan “bayanları” bir kutsallık halesi içine oturttu.

Kızlarımız “emanet” olduğu için bundan biraz nasiplendi, lakin dul olan, bekâr olan “öteki” kadınlara karşı, hele hele kafamızdaki kalıplara uymuyor, sakız çiğniyor, sigara içiyorsa bakışlar, hem bir beklenti ışığıyla parlayıp hem de o beklenti eğer umuda ve ötesine dönüşmüyorsa menfur bir cinsiyet karkasına dönüşür oldu. 

Aslında, bu mantık içinde anne-eşlerin genel durumu da farklı değildir. Ondaki en büyük ideal anne-eşin anne-figürüne yaklaştığı noktadır. O figürden taşan tasarım kalıbını her hal ü karda kesmek icap etti. Erkek annesinin yanında ağlar, ama karısı yanında ağlayamaz. Annesini insan, karısını “kadın“ olarak görmesi gerektir. Ona karşı da “erkek”çe olması lazımdır.

Her hangi bir konuşmada “kadın” lafı geçtiğinde dikkat edin, o an ne annemiz ne de belki kızımız yoktur akılda. Bir meçhul, yarı meçhul, anlamadığımız, anlamaya çalışmadığımız, sevemediğimiz veya ancak kendimize, kafamızdaki süfliyetlere veya faziletlere karşılık geldiği oranda sevdiğimiz bir “kadın” şablonundan kesilen siluet belirir aniden.  Hatta “çocukları” memlekete gönderen adam, çocuklar arasında karısını da zikretmektedir. Araba satışlarında kadın ve gençler aynı segmentte ve küçük araba tercihleriyle önce çıkarlar. “Erkek” müteahhitler sağ olsun, evlerde en son ve az düşünülen mekânlar da kadınların en çok kullandığı mutfaktır. Nasılsa kadın bir şekilde sığacak ve sığışacaktır.

Cennet anne olsa da olmasa da eş-kadının ayaklarına serilmez nedense. Hem senelerce beraber ömür sürüp hem de bir çırpıda “kadın milleti işte” diye kadınları hiçselleştirmek içselleştirdiğimiz bir durumdur. Bu kafa ulaştığı, vakıf olduğu kadın sırrına değersiz, ulaşamadığına ise “kötü” gözle bakar.  Cinsler arasında birbirini hak etmeden yüceltme ve yine hak etmeden kötüleme mantığı ciddi bir problemdir.  Bundan malul eşhasın evlilik sonrası hayatında da anneyi ya da ulaşamadığı bir kadim sevgiliyi yüceltir.

Gönlün akışı, her zaman gözün akışına göre şekillenir; büyük bir toplumsal diyalog eksikliği çıkar cinsler arasında. Muhabbetten değil, zaruretten evliliklerin kol gezdiği zamanlardayız. Eşlerini tesettür ile memur gören erkeklerin bir kısmında şiddetli bir göz sarkması oluşu bu problemin sonucudur. Anlaşılan kadınlara yönelik bir emir var iken; erkeklerin göz ve gönülleri bu emirden muaf, en azından muaftır.  Kişiler bazında başlayan şahsiyet dualitesi de böyle başlar ve kültürel bir dualiteye dönüşür. Hâlbuki Nur Suresi 31. Ayetten önce uyarı 30. Ayette erkekleri hizaya çekmeye matuftur.

Ve kadın hakkında aslında kültürel olan kimi davranış ve konuşma tarzları sanki evrensel ve değişmez normlarmış gibi anlatılır ve yaşanılır.  Bu mantık anneye gösterdiği sevgiyi, sevgiliye yönelttiği aşkı karısı olan kadına göstermemeyi bir marifet bilir. Bekârken yelkenler fora, nişanlı iken “iskele alabanda” evlenince alabora. Hatta taktikler sıralanır, evlenince eşlere “yakayı” nasıl kaptırmamak gerektiğine.  İcap ederse, dengeleyici kimi unsurlarını bir tarafa bırakarak kadınların ikincil bir secdegâhı bile olur erkek. 

Uzun zamandır erkeklerimiz zaten bozuktu.  Şimdi ise kadınlarımıza sunulan kimlikler sonucu, saç renkleri, vücut ölçüleri, kendilerini sergileme tarzları, ekonomik ve kültürel şartlar, özentiler, mevcut erkek kültlerine kendilerini beğendirme arzuları, kozmetik tavırlar, giyim tarzları, dondurma ve fıstık yeme, araba sürme şekilleri, erkekler gibi olma istekleri, erkeklerce “tüketilmek” iştiyakı sonucunda onlara da yansımaya başladı yozlaşma. 

Bu kapitalist mantık önce çaktırmadan kadına sivilcesi, ter kokusu, saçlarıyla ilgili hatırlatmalarda bulunup sonra falan ürünleri kullanırlarsa “erkek arkadaşının” “son günlerde çok güzel” olduğunu duymayı, dolayısıyla bu ürünlerle erkeklerin gözüne girebileceğini anlatıyor.  Önce uyandırıp, sonra utandırıp, daha sonra da gülücüklerle dişlerini ve dişiliklerini öne çıkarıyor. Tanımlayıp, tanıtıp, sabitleyip sonra da seyrettiriyor. Hamlet’in dediğini tekrarla “Danimarka ülkesinde bozulan bir şeyler var” demek geliyor içimden.  Bence esas budur erkek, kadın demeden herkesin ağlaması gereken.      

Ha, bu arada “Kadınlar Günü” kutlu olsun!

Metin Bosnak - Haber 7
mbosnak@metinbosnak.com