Sanat, insan topluluklarının duygularını, düşüncelerini ve kültürel zenginliklerini yansıtan güçlü bir iletişim platformudur. Sanatın toplumsal değişim üzerindeki etkisi oldukça büyüktür ve farklı bireyleri bir araya getirerek sosyal bağların güçlenmesine katkıda bulunur. Bu yüzden sanat eğitimi, hem birey hem de toplum açısından vazgeçilmez ve ömür boyu elde edinilmesi gereken bir eğitim alanıdır. 

Sanatın edebiyat, tiyatro, sinema, musiki ve mimari gibi çeşitli formları, toplumsal meseleleri ele alır, farkındalık yaratır ve bireyler arasında empati oluşturur. İslam sanatı, tevhit doktriniyle İslam toplumunda ihsan, ihlas, kardeşlik ve dayanışmayı, kulluk bilinç ve duyarlılığını yaygınlaştırmaktadır. Sanat ve toplum arasındaki etkileşim, Müslümanlar arasında sevgi, saygı, anlayış, hoşgörü, yardımlaşma ve birlik oluşturarak; ibadetlerle desteklediği iyilik yönelimiyle erdemler ekseninde bütünleşme sağlayarak daha emniyetli, daha adaletli, daha dengeli bir toplum oluşturma yolunda önemli adımlar atar. 

Ömür boyu sanat eğitimi, sadece örgün eğitimle değil aynı zamanda sergiler, müzeler, kitap, dergi, yayın ve her türlü görsel-işitsel iletişim araçları ile desteklenmesi gerekmektedir. Sanat eğitimi din, bilim, teknik, felsefe alan eğitimleriyle birlikte bireysel ve toplumsal eğitimin en vazgeçilmezlerinden biridir.

Müslümanların mimari, musiki, şiir, hat ve ebru gibi sanat etkinlikleri, sanatçılar arasındaki ve farklı yerel kültürler arasındaki etkileşimi artırarak var olan sosyal bağları  güçlendirmektedir. 

Bu yazıda, sanatın toplumsal etkilerini ve birlik oluşturma gücünü ele alacağız.

SANAT VE SOSYAL BAĞLAR  

İnsan, başta kendisini ve ardından içinde yaşadığı doğal ve kültürel çevreyi tanımak zorundadır. İnsan, doğa ile her an yüz yüzedir. İnsan, yüz yüze kaldığı bu dünyayı anlamak için tüm güçlerini kullanırken kendi kültürel, bilimsel ve teknolojik evrenini de oluşturmak çabası içindedir. Nesneler arasındaki düzen ya da düzensizlik ilişkilerinin titizlikle araştırılmasına duyarlı, özgün ve seçici tavır gerektiren sanat, bu anlamda bireye küçümsenemeyecek katkı sunmaktadır. 

Sanat, bireyler ve topluluklar arasında sosyal bağlantılar kurma potansiyeli taşımaktadır. Topluluklar, ortak kültür ve sanat etkinlikleri çevresinde bir araya gelir. Bu durum, cemaatlerin kaynaşmasına, bireylerin kendilerini ifade etmelerine imkan tanır ve farklı bakış açılarını paylaşma fırsatı sunar. Örneğin Süleymaniye Camii içindeki bir mevlitte okunan ilahiler, duvarlarındaki yazılar, hem estetik tecrübe hem de halkın bir araya geldiği etkinlikler arasında yer alır. Bu tür etkinliklerde ya da tekil olarak bir şiirde, bir Yunus Emre ilahisinde insanlar, sanat eserleri üzerinden duygu ve düşüncelerini paylaşma şansı bulur. Dolayısıyla, sanatsal deneyimler, bireylerin ve toplulukların birbirleriyle iletişim kurma imkanı sağlar.

Sanatın sosyal bağlantıları güçlendirmesi, özellikle ümmet gibi çok kültürlü toplumlar için büyük önem taşır. Farklı coğrafya ve kültürlerden gelen Müslümanlar, sanat aracılığıyla ortak bir dil,  bir estetik tarz, hatta bir üslup geliştirebilir. Arapça ve Farsça kelimelerle dolu Osmanlı Türkçesine bir de bu açıdan, ümmet dili açısından bakmak gerekir. Bu, kültürel etkileşimleri teşvik eder ve bireylerin bir arada yaşama deneyimlerini zenginleştirir. Örneğin, bir topluluk merkezi olarak dergahlar, Arapça ilahiler gibi farklı kültürlere ait sanat eserleriyle bireyleri bir araya getirir. Bütün bu çabalar, sosyal bağlantıları güçlendirirken, ayrımcılığı azaltmaya da katkı sağlar.

FARKLI KÜLTÜRLERDEN GELEN SANAT FORMLARI

İnsanlar her nereye bakarlarsa baksınlar sanat ve tasarım çalışmalarını görebilirler. Sanat biçimleri ve tasarım ürünleri hemen her gün insanlara, kullandıkları bir sabah kahvaltısı tabağında, elbiselerinde, mobilyalarında, sofra takımlarında görünmektedir. Bu durum sanatın birey açısından ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Sanat ve buna bağlı olarak sanat eserlerinin, bireyin yaşamında işlevsel yönü olduğu kadar biçimi, renkleri vb. gibi diğer özellikleri ile insanın estetik yönünün bir yansımasıdır; bir bütün olarak sanat insanın manevi ihtiyaçlarını karşılar. Sanat, insanların ruhlarını hayatın karanlıklarından kurtarıp, süfli hayattan yaratılış amacına uygun ulvi bir hayat için, gerçek hayattan daha üstün olan ideal bir hayat için hazırladığı söylenebilir.

Estetik tavır alan, roman okuyan, müzik dinleyen, film izleyen, tiyatro veya bir tabloyu seyreden kişi için, o anda ilgilendiği herhangi başka bir şey, bir konu söz konusu değildir. Bütün öz benliği ile ilgilendiği şey, o sanat yapıtının varlığına yönelmiş olmasıdır. Birey estetik tavır alırken hayal dünyasına dalar ve o eserde kendinden bir şeyler bulur ve onunla özdeşleşir. Doğal olarak bireyin sanatsal tercihleri bir anlamda onun kişiliğini de yansıtır.

Dünya üzerindeki farklı coğrafyaların birikimi ve kültürel mirasları, sanatın çeşitliliğini zenginleştirir. Her kültür, kendi hikayesini, inançlarını ve değerlerini sanat aracılığıyla anlatma yolunu bulur. Örneğin, geleneksel halk müziği, dini musiki bir toplumun kültürel kimliğini yansıtırken, aynı zamanda toplumsal bir bağ oluşturur. Bu tür geleneksel sanat formları, genç nesillere aktarılır ve toplumsal bellek oluşturur. 

Sanat eğitiminin temel fonksiyonlarından biri insanlık tarihini insana bildirmek, ona kim olduğunu; tevhit inancını ve hak batıl mücadelesini anlamasına yardımcı olmaktır. Hakikat medeniyeti ümmetin kıtalara yayılmış kültürel  mirasını sanat yoluyla derleyip toplarken ve İslam sanatını zenginleştirirken, İslami duyarlılığı da küresel çapta yaygınlaştırmaktadır.

Bütün bununlarla birlikte, sanat türlerinin birleştirici gücü de göz ardı edilmemelidir. Örneğin, görsel sanatlar, mimarlık ve hat sanatı gibi farklı disiplinler, bir araya geldiği mabet projelerinde zengin bir estetik deneyim yaratır. Bu tür projeler, farklı kültürlerden gelen bireylerin iletişim, etkileşim ve işbirliğini teşvik eder. 

Kültür ve medeniyetin sanat yoluyla ömrünün uzatılması; sanatın, halk kültürünün ve günlük hayatın zengin estetik birikimiyle beslenmesi ve çocuk yaşta sanat sevgisine ve sanat bilincine dönüştürülmesinden geçer.

Sonuç olarak, sanatsal çeşitlilik, sadece estetik bir deneyim sunmaz; aynı zamanda önemli sosyal güçler barındırdığından ümmetin yek vücut hale gelmesine ve İslam birliğine hizmet etmektedir.

SANAT VE İŞBİRLİĞİ  

Sanatın işbirliği ile birleştiği projeler, toplumsal değişim için önemli bir araçtır. Farklı yeteneklere ve bakış açılarına sahip bireyler, ortak bir amaç doğrultusunda birlikte çalıştıklarında daha güzel sonuçlar ortaya çıkar. Örneğin, edebiyat dergisi çevresinde topluluk oluşturan şairler, yazarlar ve sanatçılar, sosyal konuları ele alan bir şiir, bir öykü yayınlarken ya da tiyatro gösterisi için ortaklaşa çalışabilir. 

Bir sinema filmi projesinde yönetmen, yazar, müzisyen, oyuncu vs bir araya gelebilir. Bu tür sanat projeleri, sadece sanatsal bir ifade biçimi olarak kalmaz; aynı zamanda toplulukların sorunlarını gündeme getirir. Sinema ve tiyatro gibi belli bir topluluk tarafından icra edilen sanatların birlik oluşturma gücüne İslam milleti bugün her zamankinden daha çok ihtiyaç duymaktadır.

Ortak sanat projeleri, hiç şüphesiz katılımcılar arasında güçlü bir bağ oluşturmaktadır. Bireyler, birlikte yürüttükleri sanat faaliyetleri sürecinde düşünsel ve duygusal bir bağ kurar ve bir hedefe ulaşmanın verdiği doyum ile toplumsal bağlantılar güçlenir. Dolayısıyla, bu tür sanat projelerinin toplum üzerindeki etkisi derin ve kalıcı olabilir. İşbirliğine dayanan sanat projeleri, oluşturduğu farkındalıklarla bilinç düzeyini yükseltirken ve toplumdaki dayanışmayı artırırken, bireylere sosyal sorumluluklarını da hatırlatır.

İslam medeniyetini çağımızda yeniden meydan okuyabilmesi ancak düşünce ve sanatın geliştirilmesiyle mümkündür. Hem genel hem de sanatsal anlamda düşüncenin geliştirilmesi için sanat eğitimi, okul öncesi dönemden başlayarak temel, orta, yüksek eğitim ve meslek süreci ile birlikte meslek sonrası da verilmesi gereken bir alan olarak görülmelidir. Bu anlamda sanat eğitimi diğer derslerin bir tamamlayıcısı olarak değil, bilakis kendi özgün yapısı gereği verilmesi gereken zorunlu bir alan olarak kabul edilmelidir.

SANAT ve SOSYO KÜLTÜREL DEĞİŞİM  

Sanat, toplumsal değişimin önemli bir aracı olma özelliği taşır. Sanat eserleri, toplumsal sorunları ele alarak halkın dikkatini çekebilir. Örneğin, bir roman, bir film veya tiyatro oyunu, ayrımcılık, yoksulluk veya çevre sorunları gibi konuları cesurca ele alır. Bu tür eserler, toplumu harekete geçirir ve sosyo kültürel değişime öncülük etme potansiyeli taşır. 

Sanat, gerçekleri sorgulayan bir bakış açısı sunarak, toplumsal ve kültürel dönüşüm için ilham kaynağı olur. Dahası, sanatın terapötik gücü de toplumsal değişim süreçlerine katkıda bulunur. Sanat terapisi, bireylerin içsel duygularını ifade etmelerine yardımcı olur. Bu durum, insanlara kendilerini daha iyi anlama ve başkaları ile yeniden bağlantı kurma imkanı tanır. 

Sosyal sorunlarla yüzleşen bireyler, sanat aracılığıyla kendilerini ifade ettiklerinde, toplumsal değişim sürecinin bir parçası haline gelirler. Sanatın sosyo kültürel değişime öncülük yönü, bireylerin yaşam kalitesini artırırken, topluluk bazında da pozitif bir etki yaratır, etkili iletişim ve derin etkileşim imkanları sunar.

İslam sanatının ihlas ve kardeşlik gibi ortak paydaların desteğiyle sosyal bağları güçlendirmesi; İslam coğrafyasının ve ümmetin birikimi olan farklı kültürlerden gelen zenginlik; ortak projelerin işbirliği teşvik etmesi ve sosyo kültürel / toplumsal değişim için sanatın işlevi ihmal edilmemesi, hatta değerlendirilmesi gereken olgulardır.
Sanatın sosyal etkileri, sadece estetik bir deneyim oluşturmanın ötesinde, tarihi bir gerçektir. İnsanların bir araya gelmesi, anlaşması ve ortak bir amaç etrafında birleşebilmesi için sanat tıpkı ibadetlerle birlikte en etkili araçlardandır.  

Kısacası, sanatı toplum hayatının merkezine koymak, sosyal bağlantıları, kültürel etkileşimleri, işbirliklerini ve toplumsal değişimi destekleyecektir.

Mustafa Yürekli / Haber7