İnsan, yaratılmışlar arasında "eşref-i mahlûk" yani en üstün varlık olarak bilinmektedir.    Bilim ve teknoloji sayesinde elde edilen sınırlı verilerle bile insan yapısı incelendikçe, bu yapının ne kadar karmaşık ve çok bilinmeyenli olduğu anlaşılmaktadır. Her yeni keşif, beraberinde daha fazla bilinmezi ve soru işaretini taşımaktadır.

Günümüzde insan genetiği üzerine elde edilen veriler devasa boyutlara ulaşmıştır. Bu verilerin birbiriyle olan korelasyonlarını analiz etmek ve sentezlemek, insan beyninin işlem ve düşünme kapasitesini zorlamaya başlamıştır. Son yıllarda birçok yapay zekâ (YZ) uygulaması, bu eksiklikleri gidermek amacıyla geliştirilmektedir.

Tarih boyunca ortaya çıkan birçok hastalık ve tıbbi sorun zamanla tedavi edilebilmiş olsa da, hastalıklardan tamamen uzak kalmak mümkün olmamıştır. Ancak, YZ ve ileri teknoloji uygulamaları sayesinde yeni imkânlar doğmuştur.

Günümüzde yapay zekâ, modern tıbbın en çok kullandığı teknik ve tanı araçları arasına girmiştir. Hastalıkların teşhisi, tedavisi, ilaç geliştirme, hasta takibi gibi süreçlerde YZ, hata oranını azaltarak daha isabetli analizler yapılmasına olanak tanımaktadır.

Genetik Tarama ve Erken Teşhis

Doğumdan hemen sonra, hatta anne karnında bile bebeğin DNA'sı, kan örnekleri ve diğer biyolojik materyaller aracılığıyla milyonlarca genetik kod okunabilir ve bu kodlar arasındaki olumsuz ilişkiler tespit edilebilir hale gelmiştir. Bu sayede potansiyel hastalık riskleri önceden belirlenerek genetik düzenleme veya tedavi protokolleri oluşturulabilmektedir.

Tip 1 diyabet, kalp hastalıkları, Alzheimer, kas hastalıkları, kanser, hemofili, Down sendromu ve Marfan sendromu gibi birçok genetik hastalık, erken teşhis edilerek hızlı ve etkili bir şekilde tedavi edilebilir. Doğum öncesi ve sonrası bu bilgilerin elde edilmesi, önleyici tedbirlerin alınmasını ve bireyin genetik yapısına uygun ilaçların geliştirilmesini sağlayabilir.

Cerrahi ve Otonom Robotlar

Da Vinci gibi robotik cerrahi sistemlerinin yanı sıra daha güçlü ve hassas çalışabilen robotların geliştirilmesi için YZ destekli projeler yürütülmektedir. Bu sayede cerrahi operasyonların başarı oranı artırılmakta ve insan hatalarının önüne geçilmektedir.

Etik Sorunlar

Bireylerin sağlık verilerinin gizliliği, gelecekte daha da büyük bir önem kazanacaktır. Sigorta şirketleri, işverenler ve diğer kurumların bu verilere erişmesi durumunda ayrımcılık meydana gelmesi kaçınılmaz olacaktır. Bu nedenle, kişisel sağlık bilgilerinin güvenliği devlet denetiminde sağlanmalıdır.

Zararlı Mutasyonlar ve Yapay Zekâ

Özellikle çağımızın en büyük sağlık sorunlarından biri olan kanser konusunda yapılan çalışmalar umut vericidir. Ancak, henüz tam anlamıyla kesin bir tedaviye ulaşılamamıştır. Yapay zekâ, hasta takibi ve kanser hastalarının tedavi süreçlerinin izlenmesi için kullanılmaktadır. Örneğin, akıllı saatler gibi giyilebilir teknolojiler aracılığıyla elde edilen verilerle hastaların durumu gerçek zamanlı olarak analiz edilebilmekte ve doktorların müdahale zamanlaması optimize edilmektedir.

Korunma

YZ, bireylerin yaşam tarzı verilerini (beslenme, egzersiz, sigara kullanımı) ve çevresel faktörleri analiz ederek kanser riskini öngörebilir. Bu sayede halk sağlığı kampanyaları daha etkili hâle gelebilir. Ayrıca, YZ destekli sistemler, her hastaya özel tedavi planlarının oluşturulmasına olanak tanımaktadır. Böylece "herkese tek tip tedavi" anlayışı yerine, bireysel çözümler sunabilmektedir.

İlaç Geliştirme

Yeni ilaçların keşfi uzun ve maliyetli bir süreçtir. Yapay zekâ, bu süreci hızlandırmak için moleküler yapıları simüle etmekte ve potansiyel ilaç adaylarını test edebilmektedir. Örneğin, bazı biyoteknoloji şirketleri, yapay zekâ destekli araştırmalar sayesinde klinik öncesi aşamaları daha kısa sürede tamamlayabileceklerini bildirmektedir. Ayrıca, YZ’nin meme kanseri taramalarında radyologların doğruluk oranını artırarak yanlış negatif veya pozitif sonuçları azaltması, gelecekte bu teknolojilerin daha da gelişeceğinin göstergesidir.

Sınırlamalar ve Eleştiriler

Tıp uzmanları, yapay zekânın her hastalık için kesin bir çözüm sunamayacağını belirtmektedir. Veri kalitesi, algoritma önyargıları ve etik sorunlar gibi konular hâlâ tartışma konusudur. Ayrıca, yapay zekâ bir doktorun yerini alamamakta, sadece ona destek sağlayabilmektedir. Kanser gibi karmaşık hastalıkların duygusal ve sosyal boyutları göz önüne alındığında, yapay zekânın bunları tam anlamıyla çözmesi mümkün görünmemektedir.

Gelecek Perspektifi

Genetik mühendislik ve CRISPR gibi ileri düzey biyoteknolojiler sayesinde zararlı mutasyonların doğumdan önce tespit edilmesi ve düzeltilmesi mümkün hale gelebilecektir. Bu gelişmeler, sağlıklı nesillerin oluşmasını sağlayarak sağlık sistemine olan yükü azaltabilir.

Bu teknolojilerin daha da ilerlemesiyle, sağlıklı, zeki, atletik ve yetenekleri belirlenmiş bireylerin doğması için yapay zekâdan faydalanmak mümkün olabilir. Ancak, bu tür uygulamaların etik boyutları da dikkatlice ele alınmalıdır.

Yapay zekâ destekli genetik analizler, modern tıbbın en önemli alanlarından biri hâline gelmiş olup, gelecekte insan sağlığı üzerinde devrim niteliğinde değişiklikler yapabilecek potansiyele sahiptir.

Türkiye’deki Durum

Türkiye’de yapay zekâ, henüz bir devrim yaratmamış olsa da sağlık sistemine önemli bir destek sağlamaktadır. Örneğin, Sağlık Bakanlığı’nın KETEM gibi birimlerinde yapay zekâ destekli kanser tarama programlarının pilot uygulamaları test edilmektedir. Dünyada ise FDA onaylı yapay zekâ araçları klinik kullanıma girmiştir.

Özellikle gelişmiş ülkeler genetik araştırmalar ve biyoteknoloji alanında büyük ilerlemeler kaydetmişken, Türkiye’de TÜBİTAK ve bazı üniversiteler dışında sadece pilot çalışmaların yürütüldüğü görülmektedir. Bu alanda daha fazla yatırım ve araştırma yapılması gerekmektedir.

ABD, Çin, Japonya, Hindistan ve Avrupa ülkeleri genetik ve yapay zekâ teknolojileri konusunda ciddi mesafe kat etmişken Türkiye’nin de bu alanda rekabet edebilmesi için daha fazla kaynak ayırması gerekmektedir.

Umarız ülkemizin bu alanda diğer ülkelerle yarışır halde olmasını temenni ediyoruz.

Muzaffer Şafak / Haber7