Uydu işletmeciliği, dijital çağda stratejik, ekonomik ve teknolojik anlamda yüksek katma değer sağlayan bir sektör haline gelmiştir. Küresel iletişim altyapısının vazgeçilmez bir parçası olan uydular; televizyon yayıncılığından geniş bant internet erişimine, askeri haberleşmeden afet yönetimine kadar çok geniş bir uygulama alanında hizmet veriyor.

Teknolojinin gelişmesi iletişim talebinin artmasındaki en büyük payın, değişik amaçlarla konumlandırılmış ve 1957 yılından günümüze kadar toplam 11.833 adet uydu ile yapıldığı, UNOOSA (Birleşmiş Milletler Uzay İşleri Ofisi United Nations Office for Outer Space Affairs ) raporlarında yer almaktadır.

Bu uydular TV, Radyo, VSAT (data transferi) Askeri amaçlar, Emniyet sistemleri, GPS Konumlandırma, Navigasyon, Meteoroloji uyduları, Madencilik, Değişik maksatlı izleme gibi birçok amaç için uydular kullanılmaktadır.

Uzay yarışı ve uydular konusunda, ABD savunma bakanlığının 20 milyar dolarlık bir kaynak ayırması bu yarışın ne kadar önemli ve stratejik olduğunu göstermektedir.

GEO uyduları, TV ve Radyo yayınlarının iletimi için kullandığımız uydu alıcılarına sinyal ileten yaklaşık 36 bin km uzak yörüngede çalışan bu uyduların çok maksatlı olması TV Radyo, VSAT (data transferi) internet iletimi ile birlikte sınırlı olarak askeri amaçlı (atış kontrol ve diğer) kullanılmaktadır.

LEO uyduları son 10 yılda ticari kullanımı hızla artan çok maksatlı uydu grubunu oluşturuyor. Dünyadan yaklaşık 2 bin km uzakta, fotoğraf kaydı, madencilik, askeri amaçlar, casusluk, izleme, İnternet yayını ( starlink ve diğer operatörler) gibi hizmetlerin verilebildiği ve rekabetin her geçen gün arttığı ticari bir alan.

Uydu işletmecileri ve uydu sayıları:

SpaceX ( Starlink) ABD, alçak yörünge aktif ağlar ve internet hizmeti 6.676 adet

(Planlanan 40.000 adet )

One web Eutelsat ile ortaklık İngiltere internet ağları hizmeti 630 adet

SES SA Lüksenburg ( Astra uyduları) / GEO ve MEO TV Radyo VSAT 70

İntelsat ABD GEO yörüngesinde TV Radyo VSAT hizmetleri 50

Eutelsat Fransa Avrupa merkezli TV Radyo VSAT hizmetleri 35

Viasat ve Hughes ABD uydu iletişimi havacılık interneti 20

China Satcom Çin destekli GEO TV ve Radyo VSAT hizmetleri 30

RSCC Rusya toplam 10

İnmarsat İngiltere mobil haberleşme denizcilik, savunma, afet 4

AzerSpace Azerbaycan GEO TV Radyo 2

Hellasat Yunanistan GEO uydusu 2

Türksat: 3A / 4A / 4B / 5A / 5B / 6 A ve Gözlem uyduları olarak Göktürk 1 ve 2 / İmece olmak üzere toplam 9 uydu ile hizmet vermektedir.

Yeni oyuncular:

Alçak yörünge LEO yörüngesinin ticari öneminin artması nedeniyle yeni oyuncuların yüzlerce uyduyu bu pozisyona yerleştirmeye başladığı, Amazon ve Kuiper gibi projelerin (yaklaşık 3.000 adet) planladığı bilinmektedir.

Teknik:

GEO uyduları 30 yıl önce, yer küreden bu uydulara yollanan 14 Ghz yüksek frekanslı up-link sinyallerin dönüştürülerek dünya üzerindeki uydu kapsama alanında kalan geniş coğrafyalara bu sinyallerin iletimi için kullanılmaya başladı.

Günümüzde uydu teknolojilerinin gelişmesi kullanım ömürleri ve Transponder güçlerinin artmasıyla daha küçük çaplı 30 veya 60 cm antenlerle yayınları almak mümkün hale geldi. İletilen yayınların çeşitlenmesi ve internet talebinin katlanarak artması ile GEO uydularının internet iletimindeki teknik zorlukları sinyal dönüş zamanı ( 240 msn üzerinde) yüksek olması ve diğer olumsuzluklar nedeniyle LEO alçak yörünge uydu teknolojilerine olan talebi arttırmıştır.

Rekabet ve Yeni Paradigma:

TV ve Radyo yayınlarının eskiden olduğu gibi yüksek Transponder kira ücretleri, kapsama alanlarının sınırlı oluşu ve işletme maliyetleri nedeniyle sadece uydudan iletilmesi yerine, internetin yaygınlaşması ve ekonomik hale gelmesiyle hem yayıncılar hem de izleyici ve dinleyicilerin internete yönelmesine neden olmuştur.

İnternet hizmeti, karasal fiber hatlarla ya da alçak yörünge LEO uydularından hızlı kaliteli ve dünyanın her yerinden izlenebilir olması, iletim maliyetinin ekonomik hale gelmesiyle son kullanıcı ve yayıncılar için de tercih edilir hale gelmiştir.

LEO Rekabeti, Türkiye İçin Bir Fırsat mı, Tehdit mi?

2020’li yıllarla birlikte yeni bir paradigma değişimi yaşanmıştır. Bu yönelim GEO uydu müşterilerinin yakın gelecekte LEO uyduları üzerinden yayınlarını internete taşıyacaklarını göstermektedir. Bu yönelim büyük uydu işletmecileri tarafından değerlendirildiğini ve hızla LEO alçak yörünge uydularına yatırım yapacaklarını göstermektedir.

LEO uyduları ile internet erişimi hızlı ve ekonomik oluşu nedeniyle LEO uydularına olan talebin artacağı anlaşılmaktadır. Elon Musk’ın sahibi olduğu Space X’in, LEO yörüngesinde çalışan 6.676 adet (planlanan toplam 40.000 adet) uydusu ile neredeyse tekel konuma gelmiştir. Bu pazarın gittikçe büyümesi diğer uydu operatörlerini Amazon ve Kuiper ( planlanan 3.000 adet) işletmecilerin yeni projelerini başlatmasına yol açmıştır.

Bu yarışta ülkemiz, Asya-Afrika-MENA hattında önemli bir LEO operatörü olması mümkündür

Türksat:

Türkiye'de uydu işletmeciliği faaliyetleri, TÜRKSAT A.Ş. tarafından yürütülmektedir. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı olan TÜRKSAT, uydu filosunu genişletmektedir. 3A / 4A / 4B / 5A / 5B / 6 A uyduları ile Göktürk 1 ve 2 / İmece Gözlem uyduları olarak toplam 9 uydu ile kamu ve özel sektöre hizmet vermektedir. Ayrıca kablo TV ve geniş bant internet hizmetini de başarıyla yerine getirmektedir.

Türksat, ASELSAN, TÜBİTAK Uzay, TAI (TUSAŞ) gibi kurumların desteği ile tamamen yerli olan 6 A / GEO uydusuyla uydu üretiminde ve küresel uydu liginde yer almayı başarmıştır.

TV ve Radyo yayıncılığının internete evrilmesi, dijitalleşme, 5G ve 6G ağlarının yaygınlaşması, dijital platformların internet yayınları nedeniyle GEO uydularının önemi her geçen gün azalmaya başlamıştır. İnternetin yoğun olarak kullanması nedeniyle LEO uydularına ve fiber hatlara olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır.

Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde, özel sektörünün bu alanda yatırım yapması, yasal altyapının düzenlenmesi, rekabeti teşvik eden politikalara yer verilmesiyle küresel LEO uydu rekabetinde söz sahibi olmamız mümkündür.

Dünya’da, LEO temelli yeni nesil uydu ağları ile klasik operatörler arasında ciddi bir rekabet başlamış durumdadır. Bu yarışın galipleri, dijital ekonominin yeni altyapısını şekillendirmeye başlamıştır.

Türkiye, Starlink gibi, LEO sistemlerine yönelik düzenleyici bir çerçeve oluşturmalıdır. Diğer operatörlerin ( Starlink ve benzerleri) uydularının Türkiye üzerinde hizmet sunması halinde internet altyapı eksikliği olan bölgelerde internet gelirlerinin dışa yönelmesi gibi olumsuz ekonomik sonuçlar ortaya çıkabilir.

Türkiye, üç kıtanın kesişim noktasında bulunması sebebiyle LEO uydu altyapısını kurması Asya, Afrika ve MENA bölgelerine internet hizmeti sunabilecek güçlü avantaja sahiptir.

Ülkemiz, LEO uydularını üretmesi ve işletmesi Türksat’ın pazardaki rekabet gücünü ve prestijini arttırması mümkündür.

Elbette GEO uyduları stratejiktir. Ancak ‘’her şeyin’’ internete evrildiği kurumsal ve bireysel internet kullanımının her geçen gün arttığı günümüzde LEO uyduları önemli hale gelmeye başlamıştır.

Yakın gelecekte bireysel ve mobil internet iletişiminin GSM şebekelerinden direkt LEO uyduları ile yapılacağını göreceğiz. Bu konuda akıllı mobil cihaz uyum çalışmaları dikkat çekmektedir. Bu nedenle tekel olmaya başlayan diğer operatörler arasında Türksat’ın ve ilgili kuruluşların LEO uydularını üretmesi ve işletmesi önemli hale gelmiştir.

Uydu işletmeciliği, sadece bir haberleşme faaliyeti değil, aynı zamanda ulusal egemenlik, ekonomik kalkınma ve bölgesel etki gücünü sağlayan stratejik bir alan haline gelmiştir.

TÜRKSAT uydu işletmeciliğinde önemli bir tecrübeye sahiptir, ancak küresel rekabete ayak uydurabilmesi için özel sektöründe yer alacağı çok aktörlü, yenilikçi ve girişimci bir modelle küresel uydu operatörleri arasındaki yerini güçlendirebilir.

Dünyada LEO uydularla birlikte tamamen yeni bir uydu ekosistemi oluşmaktadır. Türkiye'nin bu yarışta yerini alması, sadece teknolojiye yatırım değil, aynı zamanda Hukuki, mali ve güvenliğin bir gereği olduğunu düşünüyoruz.

Muzaffer Şafak / Haber7