Algoritma okuryazarlığı yeni bir şey gibi dursa da aslında değil. Kökleri medya ve bilgi okuryazarlığına gidiyor. “Dijital hayatlarımız üzerinde kontrolü yeniden ele geçirebilecek miyiz?” sorusunun yanıtlarından biri.  Algoritmalar ilişkilerimizi, tüketimimizi, kültürümüzü sağlığımızı hatta inancımızı etkiliyor. Özellikle de bilgi edinme ve dünyayı algılama şeklimizi. Bunlardan muzdarip olmak veya şikâyet edip durmak yerine, ne olduklarını, daha doğrusu ne yaptıklarını, altlarında yatan ekonomik veya ideolojik mantığı ve bunlara nasıl hâkim olabileceğimizi bilmemiz gerekiyor. Bu yazı, belirtilen nedenlerle, CrossOver Projesi’nin bu yeni okuryazarlık türüyle ilgili bize öğrettiği anahtar noktalara değinmeyi amaçlıyor. 

Öncelikle algoritma okuryazarlığı aşağıdaki becerileri kapsamakta:

* Algoritmaları anlamak,
* Bunları analiz edebilmek ve eleştirebilmek,
* Bunları akıllıca nasıl kullanacağımızı bilmek,
* Davranışlarımızı ve kullanım alışkanlıklarımızı gerçekleri göz önünde bulundurarak değiştirmek,
* Sosyal medyada ve kitle iletişim araçlarında bunlara tepki göstermek, 

Nasıl algoritma okuryazarı olurum?

1. Her şeyden önce algoritmalar hem insan hem de makine ürünüdür. Gizemli ve anlaşılmaz güçler değildir. Bazıları üreticisinin ya da geliştiricisinin kontrolünden çıksa da, onların etkilerini yönetebilmek, mantığını anlamaktan geçiyor. 

2. Tüm algoritmalar aynı değildir. Sıralama, öneri ve tahmin algoritmaları farklı işlevlere sahiptir. 

Öneri algoritmaları bize ait verileri analiz ederek ilgi alanlarımızı öngörmeye çalışır. Yani geçmişimize ve mevcut durumumuza bakarak bir sonraki hareketimizi, neye ilgi duyacağımızı tahmin etmeye çalışır. Yani bizi dinleyen/izleyen telefon değil, algoritmalardır. Bunu da ilgi alanımıza uygun içerik, ürün veya hizmet sunmak için yaptığını söylemektedir. 

Arama algoritması, Google gibi arama motorlarının, geniş veritabanlarından içerik almak ve sıralamak için kullandıkları bir dizi hesaplama sürecidir. Bu algoritmalar, hesaplamayı, neyi arıyorsak onunla en alakalı web sayfalarını, resimleri, videoları veya haberleri bulmak için yapar. 

3. Hepimizin algoritmik etki altında olduğu artık sadece bir iddia değildir Örneğin, sosyal medyada öneri algoritmaları, bilgi akışımızı yönlendiren içerikleri öne çıkarır.  Özellikle sağlık ya da dine yönelik bilgi arama süreçlerinde temel sorun, algoritmaların popüler ya da reklam alan sonuçları öne çıkarmasıdır. Bu ise söz konusu bilgilerin ilgili otoriteler ve doğru kaynaklar tarafından sağlandığını garanti etmez. Bu nedenle yanlış uygulamalarla sağlığın kaybedildiği yahut dinle/İslâm’la ilgili yanlış pratiklerin benimsendiği örnekler giderek çoğalmaktadır.

Kandırılmak ya da hataya düşmek istemiyorsanız, bilgi kaynaklarınızı çeşitlendirin, gerçek hayat ilişkilerinizi güçlendirin, ek olarak kitap, radyo, gazete, televizyon gibi farklı medya türlerine de başvurun. 

4. Önerilen her şey doğru değildir!  İlk arama sonuçları veya önerilen içerikler her zaman en uygun olanlar değildir. Algoritmaların yalan haber ve dini dezenformasyonu yayma potansiyeli yüksektir. Medya kurgusunda popülerleşen ancak dezenformasyona yönelik içerikler, yaygınlaşarak inanç ve sağlıkla ilgili gündemimizi belirleyebilmektedir. Bu durumda kesinlikle ilk sonuçlarla yetinmeyin. Arama yaptığınız yerleri çeşitlendirin. Merak ve şüphe algoritmaların en büyük düşmanıdır.

5. Algoritmalar ve yalan haberler bazen tehlikeli ilişkiler kurar. Bu ilişki, yankı uyandıran yalan haberleri ve komploları öne çıkartır ve dezenformasyonun çarklarını çevirmeye başlar. Bu durumda yakın çevrenize rehberlik edin ve onları uyarın. 

6. Yabancı güçlerin algoritmaların özelliklerinden yararlanarak online propagandaya ya da yönetimleri istikrarsızlaştıracak nitelikte meşru olmayan müdahalelere kalkışmaları, giderek yaygınlaşmaktadır. Şüpheci ve temkinli olmanız başkalarının “çıkar rüzgârında” yaprak misali uçuşmanızı önleyecektir. 

7. Algoritmalar para kazanmak konusunda çok zekidir. İlk amaçları dikkatimizi çekmek ve bizi mümkün olduğunca uzun süre internette tutmaktır. Size önerilen her içeriğe değil, sadece gerçekten ilginizi çekenlere tıklayın. 

8. Öneri algoritmaları, zevklerimize ve görüşlerimize uygun içerikler sunarak ufkumuzu daraltma,  bizi kendi dünyamıza hapsetme eğilimindedir.  Mutlaka farklı görüşlerin yer aldığı kaynaklara başvurun ve eleştirel düşünme becerilerinizi geliştirin. 

9. Algoritmalar doğru kullanıldığında, kamuoyunun nabzını yoklamak, trendleri tespit etmek ve "çevrimiçi yaşam" hakkında raporlar hazırlamak için ilginç araçlardır. Teknoloji için çalışmayın, teknolojiyi kendiniz için çalıştırın! Algoritmaları şeytanlaştırmayın! 

10. Sadece katlanmak durumunda kalmayın, harekete geçin. Kamu, sivil toplum ve birey olarak, algoritmaların bilgi üzerindeki etkisini azaltabilir ve onları dezenformasyonla mücadele etmek için kullanabiliriz. 

İslamofobi ile ilgili ek bir not: Bugün algoritmalar inanç temelli ayrımcılığın da araçları konumunda. Yapay zekâ destekli içeriklerin bot hesaplarla yayıldığı sahte ve manipülatif mesajların dünyada İslamofobiyi beslediği gerçeği araştırmaların konusu haline gelmeye başladı. 

Sağlıcakla kalın, 

Prof. Dr. Hakan Aydın / Haber 7